حافظ کیست؟

خواجه شمس الدین محمد بن بها الدین محمد شیرازی، ملقب به لسان الغیب، شاعر نامدار ایرانی که به واسطه ی غزلیات خود بسیار معروف است و حتی اشعار او به چندین زبان دیگر نیز ترجمه شده است. دیوان اشعار حافظ نزدیک به 500 غزل دارد. اما نکته ی حائز اهمیت درباره ی اشعار او این است که هیچ نوشته ای از حافظ، نمی تواند در هر سطحی کاملا قابل فهم باشد و نیازمند پیشینه و آگاهی لازم است.

چرا باید حافظ را بشناسیم؟

حافظ آینه ی تمام نمای خصایص انسانی است. اگرچه او حدود 7 قرن پیش می زیسته،‌ اما توانسته است اشعاری را بسراید که هر کس در هر زمانی می تواند از این چشمه بهره جوید. حافظ از هر دری سخن گفته است و اشعار او،‌ گستره ی عظیمی از مفاهیم و مضامین را در بردارد. او در عین حال که از آب حیات سخن گفته، از می و باده نیز گفته است.

پس با این وجود، نیاز به یک منبع حافظ شناسی یا حافظ پژوهی که پرده از مفاهیم پنهان در اشعار او بردارد،‌ حس می شود.

حافظ شناسی یا حافظ پژوهی چیست؟

حافظ شناسی به زبان ساده یعنی تفسیر اشعار حافظ. یکی از معروف ترین حافظ شناسی های موجود در بازار تا به امروز، حافظ شناسی بهاالدین خرمشاهی است و آثار دیگری نیز در همین حوزه چاپ شده است. اما موردی که شاید در حافظ شناسی ها کمتر پرداخته شده است، تاثیرپذیری حافظ از شعرای پیشین و همچنین تاثیرگذاری او بر شعرای هم دوره و پس از او می باشد. بسیاری از اشعار زیبای حافظ الهام گرفته از آثار دیگر شعرا می باشد.

معرفی کامل ترین حافظ شناسی تا به امروز:

همانطور که اشاره شد، در اکثر حافظ شناسی ها به این موضوع که اشعار حافظ چه تاثیری از شاعران گذشته گرفته و چه تاثیری بر شاعران بعد از خود گذاشته، کمتر پرداخته شده است.

در "دانشنامه حافظ شناسی" که با کوشش های فراوان پروفسور حیدر آخوند زاده (ملقب به آرمان آزاده) به نگارش درآمده است، تاثیرپذیری و تاثیر گذاری هر بیت به همراه تفسیر و معانی لغات و ابیات، بیان شده است. در واقع می توان ادعا نمود این دانشنامه، کاملترین مرجع حافظ شناسی است که تا به امروز منتشر شده است. نا گفته نماند که آرمان آزاده از دیگر مراجع و حافظ شناسی ها بهره جسته و پژوهش های فراوانی را برای نگارش این دانشنامه انجام داده است. این کتاب توسط انتشارات سبزان به تازگی در چهار جلد چاپ شده است و مجموعه ی کامل آن 7 جلد است که در آینده ای نزدیک جلد پنجم، ششم و هفتم نیز منتشر خواهد شد. شما می توانید این دانشنامه را از آی آی کتاب تهیه کنید.

انگیزه ی آخوند زاده برای نگارش این دانشنامه:

پروفسور آخوند زاده درباره ی انگیزه ی خود برای نگارش این حافظ شناسی اینگونه گفته است:

از پانزده سال پیش وقتی به فکر بازنشستگی از حرفه‌ ی تخصصی بیماری‌های پوست و آلرژی افتادم تصمیم گرفتم از خود یادگاری باقی  بگذارم. به گذشته پزشکی خود اندیشیدم سابقه سالها استادی دانشگاه،نگارش شش جلد کتاب با استفاده از تخصّص خود (سه جلد به فارسی و سه جلد به فرانسه)، انتشار بیش از صدمقاله‌ یتخصّصی، آموزش هزاران دانشجوی پزشکی، ده‌ها انترن و آسیستان تخصّص بیماری‌های پوست و آلرژی. ارائه‌ ی نتیجه ی تحقیقاتم در قلمرو حرفه‌ ی تخصّصی و عضویت در انجمن‌های بین‌المللی و بالأخره درمان بیش از شصت هزار بیمار ؛ مرا قانع کرد که در رشته ی پزشکی به اندازه‌ ی توانم به جامعه خدمت کرده‌ام؛ بنا براین بر آن شدم که باقی عمر را صرف کاری غیر از پزشکی بکنم. علاقه‌ ی من به ادبیات بسیار غنی و دلنشین فارسی ، عشق به حافظ و خواندن یادگارهای همکار گرامی‌ام، روانشاد دکتر قاسم غنی دربارۀحافظ، ملاقات و مصاحبه با استاد بهاءالدّین خرّمشاهی(برای اوّلین قسمت فیلم مستندم دربارۀحافظ) مرا به سوی شعر فارسی جلب و جذب کرد.

در تحقیقات و  مطالعاتم دربارۀ حافظ، به اشکال جدیدی برخوردم و آن دشواری فهم درست شعر حافظ بود. کاربرد ایهام، مراعات النظیر، اشارات متعدّد به نوشته‌ ی شعرای معاصر و قبل از حافظ، تلمیحات به آیات قرآن مجید، احادیث، اصطلاحات علوم و معارف، از پزشکی تا کلام، نکات عمیق عرفانی و غیره، درک معنی راستین غزل حافظ را  بسیار مشکل می‌کند.

ساخت چندین مستند با موضوع شاعران بزرگ ایرانی توسط آخوند زاده:

پروفسور آخوند آزاده علاوه بر نگارش مقالات و شرکت در کنگره های با شکوه با محوریت شاعران بزرگ ایرانی، تعدادی مستند نیز درباره ی شعرای بزرگ پارسی ساخته است. او در این باره می گوید:

به این فکر افتادم که زندگانی پنج شاعر بزرگ فارسی‌گو یعنی سعدی، حافظ، خیّام، مولوی و فردوسی توسی را به تصویر بکشم. در همان آغاز به چند مشکل برخوردم.

1.این کار بودجه^‌ء کلانی لازم داشت. به یاری خداوند، بدون کمک هیچ شخص یا سازمانی ازحاصل یک عمر طبابت خود، و کمک مادّی فرزندانم دکتر همایون آزاده و دکتر (مهندس) کامران آزاده  هزینه‌^ء این کار  تأ  مین شد.

۲. سناریوهای لازم را پس از پنج سال تحقیق و مطالعه، نوشتم ولی موقع اجرای آن به اشکال بزرگتری برخوردم: مشکل فیلم‌سازی!

کلاس‌ها رفته و کتاب‌ها خواندم و آنرا هم آموختم. مشکل بعدی تجهیزات و لوازم  فیلم‌برداری و  فیلم‌سازی بود که آن را هم تهیّه کردم.

در طی پنج سال و به پشتوانه‌^ء تحقیقات و مطالعات دربارۀسعدی شیرازی از یک‌سو و آموختن روش‌ها وتکنیک‌های فیلم‌سازی، از سوی دیگر، اوّلین فیلم مستند خود را دربارۀ سعدی، که طبق معیارهای بین‌المللی، پنجاه و دو دقیقه طول می‌کشد ؛ آماده کردم. این فیلم مستند به زبان های انگلیسی وفرانسه نیز  ترجمه شد. 

دربارۀحافظ شیرازی، روش خود را تغییر دادم و بیشتر به مصاحبه با حافظ‌شناسان معروفی پرداختم که شهرت جهانی داشتند و از نتایج دانسته‌های علمی و ادبی آنان بهره‌مند شدم.

ولی در این راه نیز مشکل جدیدی پیش آمد! و آن اقامت حافظ‌شناسان در مناطق و شهرهای مختلف دنیا، (آلمان، آمریکا، فرانسه، ایران و غیره) بود. برای ملاقات این دانشمندان ادب فارسی به چهارگوشه‌^ء جهان سفر کردم و با حافظ‌شناسان ملاقات نموه و نکته‌ها آموختم. فیلم مستند اوّل خود را دربارۀ خواجه به یاری دانش آن‌ها و یافته‌های خود، به سه زبان فارسی، فرانسوی و  انگلیسی، در پنجاه و دو دقیقه ساختم. سوّمین مستند خود یعنی دومّین بخش حافظ (به نام قرآن و حافظ قرآن) را نیز به همین سبک به زبان فارسی و فرانسوی به پایان بردم.

نظر بزرگان درباره ی حافظ شناسی آخوند زاده:

به گفته ی حافظ پژوه بزرگ، استاد بهاالدین خرمشاهی، در دوره ای بیش از یک هزاره، به طبیب، حکیم گفته شده است. زیرا پزشکان بسیاری به فلسفه و حکمت نیز می پرداخته اند. در عصر جدید هم شمار طبیبان ادیب شگفت آور است. یکی از طبیبان ادیب که مقام شامخی در پزشکی و ادبیات فارسی دارند، پروفسور حیدر آخوندزاده ملقب به آرمان آزاده است. حاصل پژوهش های سی ساله ی ایشان در چهار جلدی "دانشنامه ی حافظ شناسی" در دسترس همگان قرار گرفته شده است.

بخشی از جلد اول این دانشنامه را در این لینک بخوانید.

بخشی از جلد دوم این دانشنامه را در این لینک بخوانید.

بخشی از جلد سوم این دانشنامه را در این لینک بخوانید.

بخشی از جلد چهارم این دانشنامه را در این لینک بخوانید.

1398/08/16
3555