رفتار بصری مصرفکننده
"رفتار مصرفکننده" پیش از این با استفاده از چشم غیرمسلح صورت میگرفت. بازاریاب با "مشاهده" و "رصد بازار" بر پایهی حدس و گمان، شم و تجربه، و دانش و بینش دربارهی رفتار مصرفکننده، پردازش و استنباط میکرد که از این یا آن محصول لذت میبرد، از این یا آن محصول بشدت متنفر است و...
بعدها برای درک بیشتر دلایل علاقهمندی و یا تنفر، مطالعات جامعهشناختی، روانشناختی، زبانشناختی، نشانهشناختی و... در قالب پرسشنامههایی که تدوین میشد، و یا گروه کانونی که تشکیل میشد، به لایههای بیشتری از این "رفتار مصرفکننده" دست یافت.
اکنون با ظهور و بروز دانشهای نوین بویژه در حوزهی نوروساینس (عصبشناختی) در گسترهی نورومارکتینگ و با ابزارهایی جدید نظیر "ردیابی حرکات چشم" فرصتهای تازهای با قابلیتهای جدید برای بررسی رفتار مصرفکننده مهیا شده است.
از دیرباز آموختهایم که چشمها بهعنوان درگاه اطلاعات، نقطهی شروع ادراک بصری هستند. تکانههای عصبی تولیدشده در شبکیه برای تحلیل و یکپارچه شدن به مغز گسیل میشوند و در نهایت، در مغز "پردازش" صورت میگیرد.
از دیگر سو، جرالد زالتمن، استاد دانشگاه هاروارد، به ما آموخت که به صورت "بصری" با یکدیگر صحبت میکنیم. برای مثال اگر کسی از شما دربارهی نشانی محلی بپرسد، نخست تصاویر در ذهن شما نقش میبندد و بر پایهی آن، قدم به قدم شخص را راهنمایی میکنید که مستقیم برود، پس از 500 متر به ایستگاه مترو میرسد، بعد از 5 ایستگاه، از مترو خارج شده تا به نقطهی مشخصی که گفته بود، برسد.
زمانی که با شخصی در حال گفتوگوی تلفنی هستید، باز هم این تصاویرند که در حال صحبت کردن هستند. تصویری که از شما در ذهن فرد مقابل نقش بسته است و بالعکس. دربارهی آنچه نیز صحبت میکنید، این تصاویرند که یکی در پی دیگری در ذهن شما و فرد مقابلتان رژه میروند.
به گفتهی صاحبنظران، مزیت رقابتی شرکتها در قدرت آنها برای ثبت و ذخیرهسازی اطلاعاتی است که در ذهن و چشم مصرفکنندگان نقش بسته است، و پردازش و رمزگشایی این تصاویر میتواند از اعمال، افکار، و رفتار مصرفکنندگان، پردهگشایی کند.
به شما خواننده باید خیرمقدم بگوییم که به این ترتیب به "بازاریابی بصری" ورود پیدا میکنید. هرروزه ما با مجموعهی وسیعی از تبلیغات تلویزیونی، تبلیغات محیطی، تبلیغات اینترنتی و... روبهروییم. کدام تبلیغ شما را مجذوب خود میکند، کدام تبلیغ را ندیدهاید و یا دیدهاید ولی بهسرعت از مسیر پردازش ذهنی شما حذف شده است، کدام تبلیغ را دیدهاید و بشدت از آن متنفرید!
باز هم "چشمها" برای "مشاهده" و "رصد بازار" مورد توجه است با این تفاوت که "چشم مسلح" میتواند با بررسی اطلاعات ریز و جزئی، دلایل این علاقهمندی یا تنفر را دربارهی رفتار بصری مصرفکننده مورد بررسی قرار دهد.
"چشم مسلح" همان ابزارهای ردیابی حرکات چشم است. دستگاهی که موقعیت و حرکات چشم را اندازهگیری میکند. ردیابهای چشمی، چگونگی حرکات چشم را به چندین روش ردیابی و ضبط میکند. با استفاده از این ردیابها اکنون میدانیم چگونه تبلیغات تلویزیونی، تبلیغات محیطی، و تبلیغات اینترنتی و بسیاری "رفتار بصری" ترغیببرانگیز پدید آوریم. کدام تبلیغات تلویزیونی،
تبلیغات محیطی، و تبلیغات اینترنتی کمترین اثر را داشتهاند!
برای مثال، در سال 2008 بر پایهی همین ردیابی حرکات چشم دریافتیم وقتی علامت برند در مرکز تبلیغات تلویزیونی به صورت منظم قرار میگیرند، باعث فرار بیننده میشوند! سایر تحقیقات را در این کتاب بخوانید.
ضروری است یک نکتهی کلیدی را در این کتاب تشریح کنیم و آن بهکارگیری اثرات "بالا به پایین" و "پایین به بالا" است.
پیش از این در متون فیزیولوژیک بویژه روانشناسی فیزیولوژیک، با عنوان "پردازش صعودی" و "پردازش نزولی" از آن یاد میشد.
درک این دو نکته، بخش زیادی از "رفتار بصری مصرفکننده" را در بردارد.
استراتژی شرکتهای جهانی را نیز همین "دو نکته" مشخص میکنند.