به نقل از خبرگزاری مهر

نامه‌ های محمد قزوینی به محمدعلی فروغی و اقبال آشتیانی منتشر شد

این کتاب شامل ۱۸ نامه از موحوم علامه محمد قزوینی به ذکاءالملک فروغی و عباس اقبال آشتیانی است که جز یک مورد، همگی برای نخستین بار چاپ و منتشر شده است

کتاب «نامه‌های محمد قزوینی به محمدعلی فروغی و عباس اقبال آشتیانی» با مقدمه و موخره احمد مهدوی دامغانی و به کوشش زنده‌یاد ایرج افشار و نادر مطلبی کاشانی، از سوی انتشارات طهوری انتشار یافت.

این کتاب شامل ۱۸ نامه از موحوم علامه محمد قزوینی به ذکاءالملک فروغی و عباس اقبال آشتیانی است که جز یک مورد، همگی برای نخستین بار چاپ و منتشر می‌شود، به انضمام نامه‌ای از ذکاء الملک فروغی به محمد قزوینی.

نادر مطلبی کاشان درباره این کتاب نوشته است: نامه‌های مربوط به مرحوم عباس اقبال - که شامل ۹ نامه است - سال‌ها پیش توسط استاد ایرج افشار در اختیار من قرار گرفت تا در این مجموعه و در کنار دیگر نامه‌های تازه‌یاب مرحوم قزوینی منتشر شود که متاسفانه چاپ آنها تاکنون به تعویق افتاد.

دکتر احمد مهدوی دامغانی هم در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته، آورده است: «به راستی این نامه‌ها «غم نامه یا رنج نامه» است و هر خواننده رقیق القلب و نازکدل را که به علم و ادب دلبستگی داشته باشد، سخت متاثر می‌سازد. این بنده «نامه‌های قزوینی به فروغی» را «غم نامه» یا «رنج نامه» شمرده‌ام و من بنده یقین دارد که بسیاری از خوانندگان بااحساسِ فاضل در هنگام خواندن این نامه‌ها به همین حزن و اندوه و اسفی که این ناچیز به آن مبتلی شد، مبتلی خواهند گشت و چه بسا چون این حقیر اشکشان بر چهره‌شان بریزد که بخوانند و بدانند که علامه قزوینی با چه گرفتاری و خون جگری زندگی خود و زن و فرزندش را اداره می‌کرده است و در عین حال آن همه اثر نفیس و شریف ادبی و تاریخی از خود به یادگار گذاشته است.»

نامه‌های این کتاب که اغلب طرح مسائل شخصی و خصوصی مانند گرفتاری‌های مادی، سختی زندگی در اروپا بعد از جنگ جهانی اول، ازدواج، وضعیت کارهای علمی، تصحیح جهانگشای جوینی، اظهار نظر درباره برخی رجال است، بین سال‌های ۱۹۱۹/۱۲۹۸ش تا ۱۹۳۷/ ۱۳۱۵ است و گویای دوستی عمیق و صمیمی نویسنده و مخاطبان است.

این نامه‌ها به لحاظ شناخت حالات و روحیات مرحوم قزوینی و طرز کار او حائز اهمیت و توجه بسیار است، مطلبی کاشانی در مقدمه این کتاب نوشته است: برخی از نامه‌ها محتوای در حکم یک مقاله علمی دقیق هستند. قزوینی به وسواس علمی مشهور است و محتوای هر یک از نامه‌ها که هیچگاه برای انتشار نوشته نشده بود، این نکته را آشکارتر می‌سازد.

استاد ایرج افشار هم در یادداشت کوتاهی با اشاره به خریداری نامه‌های علامه قزوینی به عباس اقبال آشتیانی از وارث نوشته است: قطعاً نامه‌های بسیار دیگری می‌باید میان دو دانشمند به مکاتبه تحریر شده باشد، ولی همین ۹ نامه نصیب من شد و مابقی می باید به دست دیگران رسیده باشد.

محتوای این نامه ها گواه دوستی عمیق و رفاقت صمیمانه و متعهدانه نویسنده و مخاطبان است، اما بخش جالب نوشتار دکتر دامغانی به تکدر خاطر مرحوم قزوینی و فروغی و شکراب شدن رابطه بین آن دو در پایان عمر اختصاص دارد، او در این نوشتار با اشاره به پایبندی عمیق این دو به دوستی دیرینه همدیگر، با استعانت از توضیح حضرت یوسف در قرآن که «شیطان میان من و برادرانم آشوبی افکند و فتنه‌ای برانگیخت» می نویسد: شیطان ملعون به بنای محبت قزوینی و فروغی آشوب افکند و آن را خلل پذیر کرد.

او بدون اینکه به کنه واقعیت این دلخوری پی ببرد، روایت می‌کند که این کدورت چنان بوده است که علامه قزوینی با همه اذعانش به فضل فروغی در نامه‌ها، وقتی سیر حکمت در اروپا را به ایشان می‌دهند، دستش را پس می‌کشد و به تندی می گوید «فروغی و فضل، فروغی و فضل!»

این کتاب در آستانه ۱۶ مهر (زادروز استاد ایرج افشار) منتشر شده است. اصل نامه‌های این کتاب که جزء اسناد فرزند محمدعلی فروغی بوده است، در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی نگهداری می‌شود.

در زیر بخش هایی از نامه‌های قزوینی به فروغی را می‌خوانیم:

«قربانت گردم. این همه وجوه گزاف که حال قریب پانزده سال می‌شود که من در اروپا هستم و به واسطه کثرت کار و قلت وسایل مادی راحت، پیر و شکسته شده‌ام. اسبابی فراهم بیاورید که بنده فورا به ایران برگردم یا بتوانم باز هفت هشت ماهی در پاریس مانده جلد سوم تاریخ جهانگشای جوینی را تمام کنم. این همه وجوه گزاف که دولت برای فرستادن شاگرد به اروپا و آوردن معلمان به ایران خرج می‌کند آیا ممکن نیست که بنده را هم در عداد یک شاگرد یا یک معلم محسوب کند و یک مددی و مساعده‌ای از طرف دولت به بنده شود و یک کلاه شرعی هم بر سر آن گذارده و یک عنوانی برای آن تراشیده شود؟»

«قربانت گردم. بنده هیچ وقت در خط سیاست نبوده ام چه بنده نه از وکلای ایرانم که به دعوت حضرات به اینجا آمده‌اند، نه از رجال سیاسی به اصطلاح «مهاجرین» که در این وقایع اخیره (جنگ جهانی) التجا به برلین آورد‌ه‌اند. به هیچ وقت اصلا و ابدا، نه سابقا و نه فعلا بنده در خط سیاست نبوده ام و نیستم. در پاریس مشغول کارهایی بود‌ه‌ام که می دانی و در اینجا هم مشغول همان کارها هستم و هر روز صبح می روم به کتابخانه دولتی و بعد از ظهر ساعت سه بر می‌گردم به منزل و با هیچ کس هم تقریبا معاشرتی ندارم.»

«قربانت شوم. اما در خصوص ماندن پاریس یا رفتن به ایران اگر بنده را مخیر کنند بین رفتن به ایران، الان یا ماندن مدت قلیلی برای اتمام جلد سوم جهانگشای البته میل قبلی بنده به اتمام این جلد ناقص مانده جهانگشاست چه حیفم می‌آید که زحمت هفت هشت ساله من به واسطه اخلال یک مدت قلیل دیگر هدر برود ولی با وجود این چندان تقیدی به این مسئله ندارم به این معنی که اگر اسباب رفتن ایران فراهم شد، این کار را اصلا مانع رفتن به ایران قرار نمی‌دهم.»

«از اینکه سرکار به سمت نمایندگی در مجمع ملل معین شده‌اید، بسیار خوشحال شدم، چه در حقیقت که می‌تواند بهتر از سرکار دفاع از حقوق ایران نماید؟ و چه خوب شد که باز یکی از این شارلاتان‌های تازه به دوران رسیده که با کمال گرمی سنگ وطن را به سینه میزنند و در حقیقت دورترین چیزی از مخیله ایشان همان وطن است و نمونه‌ای از این هیولاهای عجیب (معجون غریب الترکیب مخلوط از صفات متضاد) را که گویا فقط از محصولات دوره مشروطه باشند، به این سمت معین نشدند. الحمدالله صد الحمدالله. ولی از نقطه نظر نفع شخصی از این خبر قدری به قول عوام «دلم تو ریخت» چه میترسم که سرکار قبل از آنکه بنده شرفیابی حاصل کنم، فجاة تشریف ببرید و به واسطه بعد مسافت روابط مخابرات بین ما منقطع گردد و بنده بلاتکلیف و پریشان اوضاع بمانم.»

کتاب نامه‌های قزوینی به فروغ و اقبال در قالب ۱۷۱ صفحه و با قیمت ۲۰ هزار تومان و شمارگان ۱۱۰۰ نسخه از سوی انتشارات طهوری منتشر شده است.

(خبرگزاری مهر)