نیاز به ایجاد پایگاه های به روز و کامل کتاب های الکترونیکی

ایران «آمازون» ندارد

به جز چند وب سایت و ناشر معدود، امکان دسترسی به کتاب الکترونیک در ایران وجود ندارد. در این عرصه مخاطبان ایرانی به دلیل فقدان تسهیلات دیجیتال و دسترسی محدود به منابع خارجی نشر، نمی توانند به کتاب های الکترنیک خارجی نیز به سهولت دسترسی داشته باشند.

بیل گیتس، موسس و مدیر شرکت مایکروسافت چند سال قبل در یک سخنرانی گفته بود که «مایلم پیش از مرگم هدف بزرگ خود را که همان حذف کتاب چاپی است، محقق کنم.» این گفته گیتس در آن زمان به مذاق بسیاری از نویسندگان و ناشران غربی خوش نیامد، اما با گذشت کمتر از یک دهه بازار نشر دنیا به دو بخش تقریبا مساوی تقسیم شده است؛ کتاب های چاپی و کتاب های الکترونیک. امروزه ناشران بزرگ دنیا قسمتی از فعالیت های خود را روی عرضه کتاب های الکترونیک اعم از نسخه های متنی، تصویری و کتاب های صوتی متمرکز کرده اند و از این منظر نه تنها نگرانی چندانی از بابت بازگشت سرمایه ندارند بلکه توانسته اند مجراهای جدیدی در اقتصاد نشر یافته و از کنار آن تجارت خود را رونق بخشند.

در دهه گذشته و با توسعه فناوری های رایانه ای، دستگاه ها و نرم افزراهای «کتابخوان» یا ابزراهایی که قابلیت ارائه خدمات خواندن کتاب روی صفحه مانیتور را در اختیار کاربران قرار دهند در میان عامه گسترش یافته است. امروزه کمپانی های مشهور تولید رایانه و تلفن همراه با مشارکت وب سایت های بزرگ و فروشگاهی یا مستقل از آنها خط تولید تبلت ها و کتابخوان ها را راه انداخته اند و از سوی دیگر نرم افزارهای هماهنگ با خوانش کتاب های الکترونیکی نیز روز به روز توسعه پیدا می کنند. در این میان سهم کشور ما در ارائه خدمات حوزه کتاب های الکترونیکی به کاربران و علاقه مندان اندک است. این در حالی است که در سال های گذشته به دلیل افزایش تصاعدی قیمت کاغذ، ناشران برای انتشار کتاب های خود با مشکلات متعددی رو به رو بوده اند. از سوی دیگر با اینکه مسئولان و سیاستگذاران حوزه کتاب اعلام می کنند که بخش عمده ای از زمان مطالعه ایرانیان صرف خواندن صفحت وب می شود و این زمان در اکثر بررسی های آماری سرانه مطالعه در کشور به حساب می آید اما کمتر مشاهده میشود که وب سایت هایی با موضوع ارائه کتاب های الکترونیک شامل ebook ها و کتاب های صوتی منحصر به کتاب های اسکن شده ای باشد که برخی افراد، نسخه چاپی آن را از مجمئعه داران خریداری کرده و به صورت لوح های فشرده در اماکن عمومی نظیر مترو به فروش می رسانند. در شکل دیگر، همان کتاب ها که اغلب تاریخ چاپشان مربوط به سال ها پیش است یا به صورت رایگان یا با قیمت های نازل در وب سایت ها در قسمت دانلود قرار داده می شوند.

چرا کتاب های الکترونیک
کتاب الکترونیک را به طور ساده می توان اینگونه تعریف کرد: « ذخیره اطلاعات یک کتاب در قالب دیجیتال به صورتی که بتوان آن را روی صفحه رایانه مشاهده کرد.» این کتاب ها را می توان روی ابزارهای دیجیتال نظیر لوح فشرده، شبکه جهانی وب و دیگر ابزارهای دیجیتال منتشر کرد.
حمید محسنی، کارشناس حوزه کتابداری و اطلاع رسانی درباره انواع کتاب الکترونیک می گوید: «کتاب های الکترنیک به شش دسته کلی تقسیم میشوند: کتاب های منحصر به متن، کتاب های الکترونیک دارای تصاویر اسکن شده، کتاب های الکترونیک با تصاویر متحرک که در کنار اطلاعات متنی، تعدادی تصویر انیمیشن یا قطعاتی از فیلم نیز در آن وجود دارد، کتاب های الکترونیک سخنگو یا صوتی، چند رسانه ای و کتاب های الکترونیک در محیط وب که بیشتر در قالب های HTML،PDF یا متن ساده در دسترس قرار می گیرند.» وی با بیان اینکه کاهش هزینه های تولید و چاپ کتاب و همچنین عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبار کردن از موارد مؤثر ارزش افزوده کتاب های الکترونیک نسبت به کتاب های چاپی است، می افزاید: «عدم نیاز به توزیع و ارسال کتاب به نقاط دیگر, عدم برگشت کتاب از سوی کتابفروشان به دلایل مختلف، جلوگیری از تمام شدن نسخه های چاپی، زمان کم برای تکثیر اثر، امکان دریافت سریع نقدها و بازخوردها و امکان طبقه بندی بر اساس خواننده از دیگر مزایای نشر الکترونیک کتاب به ویژه در حوزه اینترنت است.»

آمازون ایرانی در راه است
به جز چند وب سایت و ناشر معدود، امکان دسترسی به کتاب الکترونیک در ایران وجود ندارد. در این عرصه مخاطبان ایرانی به دلیل فقدان تسهیلات دیجیتال و دسترسی محدود به منابع خارجی نشر، نمی توانند به کتاب های الکترنیک خارجی نیز به سهولت دسترسی داشته باشند. نوسانات قیمت ارز طی ماه های اخیر نیز قیمت تمام شده کتاب های الکترنیک خارجی را محدودتر کرده است. با این همه هنوز از سوی مسئولان چاره ای برای جبران این عقب ماندگی تدبیر نشده است. به زعم بسیاری از کارشناسان، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران یکی از نهادهایی است که می تواند این عقب ماندگی را جبران کند. دسترسی به مخازن و گنجینه کتاب های منتشر شده در ایران، حمایت های دولتی و امکان برقراری ارتباط خارجی از دلایلی است که این کارشناسان را بر آن می دارد تا کتابخانه ملی ایران را در نوک پیکان اصلاح ساختار توزیع و ارائه کتاب های الکترونیک در کشور بدانند. اسحاق صلاحی مشاور رئیس جمهور و رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در گفت و گو با همشهری با بیان اینکه این سازمان در حال ایجاد زیر ساخت های لازم برای ارائه کتاب های الکترونیک است، می گوید: « ارتباط خوبی که طی ماه های اخیز میان کتابخانه ملی و ناشران کشور به وجود آمده قرار است محتوای کامل کتاب های موجود و منتشر شده در کشور به صورت فول تکست در سایت کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.»

وی با بیان اینکه طی جلسات مستمر با ناشران فعال کشور، تمامی مراحل تولید و نشر کتاب های الکترونیک مورد بررسی قرار گرفته است، افزود: «برآیند این نشست ها به آنجا رسید که ایجاد چنین کتابخانه ای هم از نظر دسترسی مخاطبان به کتاب ها اتفاق خوبی خواهد بود و هم از منظر اقتصادی سود بیشتری برای ناشارن به همراه خواهد آورد.» صلاحی تصریح می کند: « طبق موافقت های اولیه قرار است در ازای پرداخت 30 تا 40 درصد از قیمت تمام شده کتاب به ناشر از نسخه در اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی نسخه برداری شده و پس از طی مراحل فنی با قیمت مصوب روی خروجی وب سایت سازمان برای برداشت و استفاده عمومی قرار گیرد.»
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ساماندهی گنجینه کتاب های الکترونیک سازمان را از دیگر فعالیت ها در زمینه توسعه و نشر الکترونیک در کشور برشمرد و گفت: «تمام تلاش ما این است که با کمک ناشران بتوانیم در سال 1392، یک فروشگاه بزرگ دیجیتال در حوزه کتاب دایر کرده و از این بابت به نوعی سایتی شبیه به آمازون را برای کتاب ها داخلی راه اندازی کنیم.»

سکوت در برابر نشر الکترونیک
اما مانند هر موضوع دیگری در حوزه نشر و کتاب، متولی اصلی توسعه نشر الکترونیک در کشور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است؛ نهادی که تا کنون کمتر در حوزه توسعه فناوری های نوین نشر ورود پیدا کرده و این در حالی است که در این وزارتخانه، هم معاونت امور فرهنگی و هم مرکز توسعه رسانه های دیجیتال به عنوان دو بازوی اصلی توسعه این فناوری وجود دارند. در یکی از تازه ترین تحرکات، علی اسماعیلی سرپرست جدید معاونت امور فرهنگی چند هفته قبل در جمع اعضای ستاد برگزاری هفته کتاب خواستار بهره گیری از فناوری های روز در حوزه نشر شده و از اعضای این ستاد خواست تا نسبت به تغییر رویه تولید کتاب از کاغذ به فرمت دیجیتال فرهنگ سازی کنند.»