زیست تقلید ـ پلی میان فلسفه و نوآوری پایدار
کتاب «انقلاب زیست تقلید» اثر هنری دیکس، با رویکردی فلسفی و میان رشته ای، به بررسی و تحلیل رابطه ی انسان و طبیعت از منظر زیست تقلید می پردازد. این کتاب کتاب، ضمن بررسی مبانی فلسفی زیست تقلید، فرایند یادگیری از طبیعت را به صورت نظام مند تحلیل می کند.
کتاب انقلاب زیست تقلید؛ چگونه از طبیعت، شیوه سکونت در زمین را بیاموزیم؟ نسخۀ فارسی اثر The Biomimicry Revolution: Learning From Nature How to Inhabit the Earth نوشتۀ Henry Dicks، با ترجمۀ فرهاد دیرنگ، نخستین کاوش نظام مند فلسفی دربارۀ زیست تقلید (biomimicry) در زبان فارسی است که در نشر سبزان به چاپ رسیده است. این کتاب، که در سال ۲۰۲۳ توسط انتشارات Columbia University Press منتشر شده است، در حدود ۳۲۰ صفحه به موضوعاتی از قبیل فلسفه، معرفت شناسی، تکنولوژی، اخلاق زیست محیطی و طراحی پایدار می پردازد.
در مقدمۀ مترجم نیز بر این نکته تاکید شده است که زیست تقلید نه صرفاً یک تکنیک طراحی، بلکه فلسفه ای است که رابطۀ انسان با طبیعت را در سطحی بنیادی بازخوانی می کند.
هنری دیکس یک فیلسوف محیط زیست و فلسفۀ تکنولوژی است. وی دارای دکترای فلسفه (D.Phil) از دانشگاه آکسفورد است و هم اکنون در دانشگاه Jean Moulin Lyon 3 و دانشگاه شانگهای به تدریس فلسفۀ محیط زیست و فلسفۀ زیست تقلید می پردازد.
آثار پژوهشی او عمدتاً در حوزه های فلسفۀ تکنولوژی، اخلاق محیط زیست و زیست تقلید متمرکز هستند. برای مثال مقاله هایی چون The Philosophy of Biomimicry, 2016 منتشر شده در نشریه Philosophy & Technology و Biomimetic Epistemology, 2018 که به معرفت شناسی زیست تقلید می پردازد، از جمله کارهای او هستند. برای اطلاعات بیشتر به وب سایت philarchive مراجعه فرمایید.
بدین ترتیب، دیکس را می توان یکی از پیشگامان فلسفی معاصر در بررسی ابعاد نظری زیست تقلید دانست.
اگرچه کتاب انقلاب زیست تقلید مهم ترین (و شاید تنها) کتابِ مستقل وی است، اما او مقالات متعددی منتشر کرده است که می توان به برخی آنان اشاره کرد:
در این مقاله، دیکس چهار حوزه اصلی فلسفی مرتبط با زیست تقلید را معرفی می کند:
- ماهیت طبیعت: بررسی اینکه طبیعت چیست و چگونه می توان آن را درک کرد.
- طبیعت به عنوان مدل: الگوبرداری از فرآیندهای طبیعی برای طراحی های انسانی.
- طبیعت به عنوان معیار: استفاده از اصول طبیعی به عنوان سنجه ای برای ارزیابی فناوری ها.
- طبیعت به عنوان مربی: یادگیری از طبیعت به عنوان منبع حکمت و راهنمایی.
او این رویکرد را به عنوان "طبیعت شناسی روشنگر" معرفی می کند که به دنبال هم راستایی انسان با طبیعت است.
در این مقاله، دیکس به بررسی جنبه های زیبایی شناسی در زیست تقلید می پردازد. او اشاره می کند که در بسیاری از پروژه های زیست تقلید، تمرکز بیشتر بر عملکرد است تا زیبایی شناسی، و این امر می تواند منجر به طراحی هایی شود که از نظر بصری جذاب نباشند. او پیشنهاد می کند که برای ایجاد طراحی های پایدار و جذاب، باید به جنبه های زیبایی شناسی نیز توجه ویژه ای داشت.
در این مقاله، دیکس به بازاندیشی در مورد مفهوم دانش و رابطه آن با طبیعت می پردازد. او بر این باور است که برای دستیابی به توسعه پایدار، باید رویکردهای جدیدی در تولید و انتقال دانش اتخاذ کرد که با اصول طبیعت هم راستا باشد.
اگرچه اینها کتاب مستقل نیستند، اما بخش مهمی از کار نظری دیکس را تشکیل می دهند و برای خوانندگانی که به عمق فلسفی موضوع علاقه مندند، خواندنی خواهند بود.
فرهاد دیرنگ مترجم نسخۀ فارسی کتاب است. وی در ایران به ترجمۀ کتاب های علمی ـ عمومی فعال است و در حوزه هایی مانند فلسفه، فیزیک، کیهانشناسی و مباحث علمی ترجمه انجام داده است.
برخی از آثار ترجمه شده توسط او عبارت اند از:
1. فضا، زمان و گرانش کوانتومی حلقه – جیم باگوت – نشر سبزان، ۱۴۰۱
2. نخستین دانشمند: آناکسیمندر و میراث فکری او – کارلو روولی – نشر بارلی، ۱۴۰۱
3. سپیده دمان جهان متفکر – مارسلو گلیزر – نشر سبزان، ۱۴۰۳
4. پیچیدگی کیهان - بابی آذریان - نشر سبزان، - ۱۴۰۳
5. جلوه های دانش در آثار شکسپیر - دن فالک - نشر سبزان، - ۱۴۰۳
کتاب انقلاب زیست تقلید اثر هنری دیکس، با رویکردی فلسفی و میان رشته ای، به بررسی و تحلیل رابطه انسان و طبیعت از منظر زیست تقلید می پردازد. زیست تقلید یا Biomimicry، فرایندی است که طی آن انسان ها با مطالعه طبیعت، نه تنها از الگوهای موجود در آن تقلید می کنند، بلکه از آموزه ها و دانش های نهفته در فرآیندهای طبیعی بهره مند می شوند. کتاب حاضر به مخاطب نشان می دهد که چگونه می توان از طبیعت به عنوان یک الگو، یک معیار و یک مربی بهره گرفت تا هم فناوری های انسانی را بهبود بخشیم و هم رویکردی پایدار نسبت به محیط زیست ایجاد کنیم.
در مقدمه مترجم به نکته بسیار مهمی اشاره شده است: در هر عصری صداهایی روشن و هشداردهنده وجود دارند که غالباً دیر شنیده می شوند. این کتاب را می توان یکی از همین صداهای ارزشمند دانست که به ما یادآوری می کند بدون دقت و توجه به طبیعت و اصول آن، بحران های زیست محیطی که امروز شاهد آن هستیم، تشدید خواهد شد. نویسنده تأکید دارد که دانش انسانی صرفاً نمی تواند پاسخگوی چالش های زیست محیطی باشد و برای دستیابی به راه حل های واقعی و پایدار، باید از خرد و نبوغ طبیعت بهره گرفت.
کتاب، ضمن بررسی مبانی فلسفی زیست تقلید، فرایند یادگیری از طبیعت را به صورت نظام مند تحلیل می کند. بر اساس رویکرد دیکس، طبیعت را می توان فیزیس، یعنی جوهر و اصل موجودیت ها، در نظر گرفت؛ جایی که هر پدیده طبیعی، آموزه ای برای انسان دارد. این دیدگاه هستی شناسانه، ما را به تفکری فرا می خواند که فراتر از کاربرد عملی زیست تقلید است و به ارزش ذاتی طبیعت و ضرورت همزیستی پایدار با آن تأکید دارد.
یکی از ویژگی های برجسته کتاب، بررسی ابعاد فلسفی و معرفت شناختی زیست تقلید است. دیکس نشان می دهد که زیست تقلید فراتر از ابزار تکنیکی است و می تواند مبنایی برای یک فلسفه محیطی جدید باشد. این فلسفه بر سه اصل استوار است:
1. طبیعت به مثابه یک الگو: مطالعه ساختارها، فرآیندها و رفتارهای طبیعی برای طراحی سامانه ها و فناوری های انسانی.
2. طبیعت به مثابه یک معیار: ارزیابی درستی یا نادرستی اقدامات انسانی با توجه به سازگاری و تأثیر آن ها بر زیست بوم طبیعی.
3. طبیعت به مثابه یک مربی: یادگیری از فرآیندهای طبیعی به منظور توسعه دانش، فناوری و اخلاق پایدار.
کتاب همچنین به تاریخچه و پیشینه فلسفی این اندیشه می پردازد و ریشه های آن را در فلسفه یونان باستان و فلسفه محیط زیست اسلامی بررسی می کند. در فلسفه اسلامی، انسان نه مالک طبیعت بلکه حافظ و مدیر آن است و هرگونه دخالت باید با عقل و حکم شرع مطابقت داشته باشد. این نگاه، با رویکرد زیست تقلید مدرن که بر الگوبرداری و یادگیری از طبیعت تأکید دارد، همسو می شود و پایه ای برای درک بهتر فلسفه پایدار زیست محیطی فراهم می آورد.
در بخش آغاز سخن، نویسنده توضیح می دهد که پیوند میان فلسفه و زیست طبیعی، منجر به نوعی حکمت می شود که نمی توان صرفاً از طریق نبوغ انسانی به آن دست یافت. برای دستیابی به این حکمت، لازم است طبیعت به عنوان منبع دانش و راهنما مورد مطالعه قرار گیرد. این نکته اهمیت عملی کتاب را نیز روشن می سازد: دانش زیست تقلید می تواند برای مهندسان، طراحان، معماران، متخصصان هوش مصنوعی و علوم طبیعی به طور مستقیم کاربرد داشته باشد و آن ها را در طراحی سامانه ها و محصولات پایدار یاری کند.
از دیدگاه دیکس، انقلاب زیست تقلید، برخلاف انقلاب های کلاسیک که تغییر ناگهانی و گاهی مخرب را به همراه دارند، نوعی بازگشت آگاهانه و آموزنده به طبیعت است. این بازگشت، هم می تواند ارتجاعی و محصور در گذشته باشد و هم سازنده و خلاقانه، به شرط آن که انسان ها با درایت و توجه به الگوها و قوانین طبیعی، فناوری و سبک زندگی خود را شکل دهند.
در نهایت، کتاب با ارائه مثال های عملی، از اختراع ولکرو گرفته تا نوآوری های دارویی و روباتیک، نشان می دهد که چگونه مطالعه طبیعت می تواند راهنمای عمل انسان ها در مواجهه با بحران های زیست محیطی باشد. ترکیب تحلیل فلسفی، مباحث معرفت شناسی و مثال های عملی، این اثر را به یک منبع جامع و عمیق برای علاقه مندان به فلسفه، محیط زیست، نوآوری و طراحی پایدار تبدیل می کند.
دیکس معتقد است که بحران های زیست محیطی کنونی نه تنها به مصرف بیش ازحد منابع بازمی گردند، بلکه به دیدگاه ما نسبت به طبیعت نیز بازمی گردند: دیدگاهی که طبیعت را صرفاً منبع مواد خام یا منبع انرژی می داند، نه الگو، نه معلم و نه شریک.
بنابراین، هدف کتاب این است که دیدگاه ما را نسبت به طبیعت بازبینی کند و نشان دهد که اگر بخواهیم به شکلی پایدار روی زمین سکونت کنیم، باید طبیعت را به مثابۀ راهنما و معلم بپذیریم. این، نوع فکر جدیدی می طلبد — چیزی که دیکس آن را انقلاب زیست تقلید می نامد.
اگر علاقه مند به موضوع زیست تقلید هستید، می توانید کتاب ها و منابع زیر را نیز مطالعه کنید:
این اثر به عنوان یکی از منابع اصلی در حوزه زیست تقلید، به بررسی چگونگی الگوبرداری از طبیعت برای حل مسائل انسانی می پردازد. Benyus با ارائه مثال های متعدد از دنیای طبیعی، نشان می دهد که چگونه می توان از ۳.۸ میلیارد سال تکامل برای طراحی های نوآورانه بهره برد.
Pawlyn در این کتاب به کاربرد زیست تقلید در معماری می پردازد. او با ارائه نمونه هایی از ساختمان ها و پروژه های معماری که از اصول طبیعت الهام گرفته اند، نشان می دهد که چگونه می توان با استفاده از طراحی های طبیعی، به بهره وری انرژی، کاهش مصرف منابع و ایجاد فضاهای پایدار دست یافت.
Thackara در این کتاب به بررسی طراحی هایی می پردازد که با هدف ایجاد سیاره ای زیست پذیرتر انجام شده اند. او با ارائه پروژه ها و نمونه هایی از طراحی های پایدار، نشان می دهد که چگونه می توان با رویکردی جامع و سیستماتیک، به حل مشکلات زیست محیطی پرداخت.
بدین ترتیب، کتاب دیکس را می توان نقطۀ اتصالِ میان طراحی/فناوریِ زیست تقلیدی و فلسفۀ زیست محیطی دانست.
کتاب پیشِ رو مخاطبان متنوعی دارد، از جمله:
- دانشجویان و پژوهشگران حوزه های فلسفۀ محیط زیست، فلسفۀ تکنولوژی، مطالعات پایداری، طراحی و معماری که به جنبۀ نظری زیست تقلید علاقه مندند.
- مهندسان، طراحان، معماران و متخصصان نوآوری که می خواهند از طبیعت الهام بگیرند و سامانه ها یا محصولات پایدارتری بسازند.
- فعالان محیط زیست و سیاست گذاران که به دنبال چارچوب های نظری برای روابط انسان و طبیعت هستند.
- عموم علاقه مندان به مباحث علمی و فلسفی که دغدغۀ سکونت پایدار در زمین را دارند.
به طور خاص، کتاب برای کسانی که می خواهند فراتر از کاربردهای تکنیکی زیست تقلید بروند و به مبانی فلسفی، اخلاقی و معرفت شناختی آن بپردازند، بسیار مناسب است.
هدف این کتاب دو بخش عمده دارد:
1. بازخوانی رابطه انسان و طبیعت
2. ارائۀ چارچوب نظری برای پایداری و نوآوری
بنابراین، انتشار کتاب در زبان فارسی می تواند زمینه ای برای گسترش این تفکر در ایران باشد — جایی که مباحث مرتبط با طراحی، معماری، پایداری و اخلاق زیست محیطی اهمیت فزاینده ای یافته اند.
آی آی کتاب
دیجی کالا
1404/08/06 9
شما می توانید به عنوان اولین نفر نظر خود را ارسال نمایید
وارد کردن نام و نام خانوادگی الزامی می باشد
وارد کردن ایمیل الزامی می باشد info@iiketab.com - ایمیل وارد شده صحیح نمی باشد
وارد کردن متن الزامی می باشد
ارسال نظر