به زعم بسیاری از دانشمندان عناصری که جهان را تغییر دادند آهن، کربن، نقره، اورانیوم، تیتانیوم، سیلیکون است آن‌ها در این زمینه تفاهم و در برخی موارد تفاوت نظرهایی را هم دارند. کتاب «هفت عنصر که جهان ما را دگرگون کردند» نوشته جان براونی به نقش این عناصر در داستان زندگی بشر می‌پردازد. این اثر با ترجمه محمد‌جابر بهاری روانه کتابفروشی‌ها شده است.
 
هرچند در تکامل و پیشرفت تمدن بشری تمامی عناصر نقش داشته‌اند اما برخی عناصر شیوه زندگی ما را به کلی دگرگون کرده‌اند و ما انسان‌ها نگایه ویژه به آن‌ها داشته‌ایم. به زعم نویسنده این کتاب، 7 عنصر آهن، کربن (در شکل سوخت‌های فسیلی)، طلا، نقره، اورانیوم، تتانیوم و سیلیسیوم بیشترین تأثیر در شکل‌گیری جهان ما و تمدن بشری داشته‌اند.
 
 ممکن است از نظر شما عناصر دیگری نظیر آلومینیوم، مس، نیکل، روی و نیتروژن نیز نقش بسزایی در شکل‌گیری تاریخ بشری داشته باشند که جای آن‌ها در این کتاب خالی است. صحیح است، اما این نکته را اضافه می‌کنم که نقش این 7 عنصر را نمی‌توان کمتر از سایر عناصر دانست. این کتاب تاریخچه‌ای از ماجراها و سرگذشت به‌کارگیری این 7 عنصر را در زندگی ما انسان‌ها روایت می‌کند و نویسنده آن را با خاطرات و تجربیات شخصی و کاری خود به‌عنوان مدیرعامل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی دنیا گره می‌زند و به جنبه‌های خوب و بد استفاده از عناصر می‌پردازد.
 
محمد‌جابر بهاری (مترجم) در ترجمه این کتاب تلاش کرده است تا متنی روان به خواننده ارائه کند. از سوی دیگر، برخی از مطالب که به نظر وی به محتوای متن غنای بیشتری ‌داده است و قادر به اضافه شدن به متن اصلی بوده، به آن اضافه شده است به طور مثال، جملات قصار هر فصل، کیمیاگری (انتهای فصل طلا)، همجوشی هسته‌ای (انتهای فصل اورانیوم)، شناسنامه زمین (در فصل اورانیوم)‌ ابزار و سلاح آهنی (فصل آهن)، درک عظمت کیهان (در فصل سیلیسیوم، در بخش اگر می‌توانستند آنچه را که ما می‌بینیم، ببینند) از آن جمله‌اند.

 
عنصر عامل اصلی تغییر انسان
انسان در بخش اعظم دوران حضورش در روی کره زمین، بیشتر شبیه حیوانات زندگی کرده‌ است تا یک انسان؛ وقت خود را صرف فعالیت‌های ابتدایی نظیر یافتن غذا، آب و پناهگاه می‌کرد. در این زندگی، انتخابی وجود نداشت هرکاری برای زنده ماندن انجام می‌شد. در حدود 50 هزار سال پیش بشریت «جهش بزرگی به سمت جلو» برداشت. این کار با موجی از نوآوری‌های رفتاری همراه بود که شامل زبان پیچیده، بروز هنرهای اولیه در غارها، برپایی تشریفات دینی و شروع مبادله پایاپای بود.

زمان و منشا این تغییرات مورد بحث است ولی تقریبا معلوم شده است که این موارد به استفاده انسان از عناصر، روش‌های جدید حکاکی و برش سنگ آهک، ساخت قطعات آهنی و کنترل آتش با هیزم ارتباط داشتنه‌اند. استفاده خلاقانه از عناصر، رنج زنده ماندن ما را کمتر کرد و به بشریت ابزاری برای پایه‌گذاری تمدن داد. علاوه بر اینها به ما وسائلی دادند تا با آنها کارهای فوق‌العاده‌ای انجام دهیم، به ما ازادی بیشتری دادند و در هدایت زندگی روزمره گزینه‌های بیشتری را در اختیار ما قرار دادند.
 
عناصر؛ سازنده یا مخرب
هرچند عناصر پیشرفت، اختراع و موفقیت را به ارمغان آورده‌اند ولی عامل ویرانی بزرگی برای مردم و طبیعت بوده‌اند. نیروی مخرب کربن از طریق تبعات غیرمستقیمی که در استخراج و مصرف آن وجود دارد نمایان شده است. در دوره انقلاب صنعتی در انگلستان، هوا از دود تیره شد و هزاران نفر در انفجار و آوار معدن مردند. با ادامه روند انقلاب صنعتی در گوشه کنار دنیا نتایج یکسانی به دست آمد. ما تنها در دو دهه اخیر به اثرات به ظاهر بی‌ضرر ولی مرگبار آن پی برده‌ایم. با سوختن هیدروکربن میلیاردها تن دی‌اکسید کربن به جو وارد می‌شود وجلوی انرژی خورشید را می‌گیرد که در نهایت آب‌وهوای زمین را تغییر خواهد داد.
 
همچنین قدرت آهن نه تنها آن را ابزاری سودمند برای صنایع صلح‌آمیز کرده است بلکه آن را سلاحی کارا، وحشی و خون‌خوار به شکل شمشیر، تفنگ، کشتی و تانک درآورده است. همچنین آهن موضوع ستیز نیز بوده است: قدرت‌های بزرگ اروپا برای به دست آوردن کنترل معادن وسیع سنگ آهن و زغال سنگ روهر و آلزاک لوراین حدود یک قرن در جنگ بودند.
 
 سخن بزرگان درباره کتاب
تونی بار در باب این کتاب گفته است: «جستجوی انسان برای کسب دانش و بینش منجر به پیشرفت‌های خارق‌العاده‌ای شده و زندگی ما و جانی را که در آن زندگی می‌کنیم دگرگون کرده است. اما این سیر رو به جلو ما را در چالش‌های بزرگی انداخته است؛ اینکه چطور با یکدیگر و با سیاره‌ای که در آن زندگی می‌کنیم رفتار کنیم. این کتاب با روشی خاص و جذاب ما را با این واقعیات رو در رو می‌کند و علم و بشریت را به یکدیگر گره می‌زند، به طور یکه به ما بینش جدیدی می‌دهد. این کتاب توسط متفکری بی‌همتا، مهندس و تاجری با استعداد به صورت کاملا ماهرانه نوشته شده است.»
 
پیتر هنسی آورده: «هفت عنصر موهبتی است برای کسانی مثل من که خیلی زود در دوران نوجوانی علم را کنار گذاشتند. جان برونی روشی جذاب را برای شکستن پوسته سخت نادانی ما یافته است. قشر باسواد نیز با خواندن این کتاب از ترکیب دانش تاریخی و قابلیت‌های فنی وی لذت خواهد برد، قابلیتی که مسائل پیچیده را قابل درک نموده است.»
 
دانیل یرگین برنده جایزه پولیتزر به خاطر کتاب «جستجو، انرژی، ایمنی و ساخت دنیای مدرن» معتقد است: «جان براونی از هفت عنصر سازنده جهان فیزیکی استفاده می‌کند تا جهان‌های فرای آن‌ها را کاوش کند. از ظهور تمدن‌ها تا برخی از چالش‌ها و فرصت‌های بسیار مهم امروزی و تا مرزهای تحقیق، او علم، تاریخ، سیاست و تجربیات خویش را به هم گره می‌زند. براونی داستان سرزنده و با نشاطی را تعریف می‌کند که ما را قادر می‌سازد تا عناصر اساسی زندگی مدرن را به صورتی جدید، ریشه‌ای و کاملاً جذاب ببینیم.»
 
کتاب «هفت عنصر که جهان ما را دگرگون کردند» در 288 صفحه، به قیمت 26 هزار تومان از سوی انتشارات سبزان در قفسه کتاب‌فروشی‌ها جای گرفت.

(منبع: ایبنا)

1397/03/21
1251