کتاب در باب زبان و زبان‌شناسی، شامل 60 گفتار مختصر و مفید، از سوی انتشارات هرمس در سال 1392 منتشر شده است.

محمدمهدی مرزی، مترجم کتاب، در گفتگو با مجله خبری آی‌آی‌کتاب، درباره این اثر گفت: «این کتاب از منظری، کتابی است رشک‌برانگیز. چه‌بسا هر متخصصی در هر رشته‌ای مشتاق باشد کتابی با این شکل و شمایل و با این ساختار، در حوزه مورد علاقه و مورد مطالعه‌اش، بخواند. کتابی شامل همه چیز، درباره یک چیز، یک مبحث، یک رشته علمی.

در باب زبان و زبان‌شناسی کتابی است شامل همه چیز درباره زبان و زبان‌شناسی. آنچه هر جوینده مشتاقی می‌خواهد درباره زبان و مسائل زبانی بداند، سرنخی از آن را می‌تواند در این کتاب پیدا کند، البته به‌جز مباحث بسیار فنی و نظری یا مطالب تخصصی در زبان‌شناسی.»

پیشینه کتاب

مترجم در باب پیشینه کتاب گفت: «در آمریکا، مجلس سنا و مجلس نمایندگان سال 2005 را سال زبان‌ها اعلام کردند. متعاقب آن، انجمن آموزش زبان‌های خارجی، با هدف افزایش حساسیتِ همگانی به مسائل زبانی و توجه دادن مردم به آموزش زبان‌ها، دست به اقداماتی زد. از جمله این اقدامات، به‌جز برگزاری جلسات سخنرانی و نصب پوستر در معابر عمومی و ترتیب دادن مسابقات مقاله‌نویسی، یکی هم طرح برنامه‌ای رادیویی بود به نام گفتن از گفتن (talking about talk) که از سه ایستگاه رادیویی در سراسر آمریکا پخش می‌شد.

مقالات کتاب، در واقع، متون سروسامان‌یافته، یا بهتر بگوییم، شکل ویراستة گفتارهای رادیویی است، به‌علاوه چند گفتار افزوده.

این گفتارها را پنجاه‌وپنج زبان‌شناس برجستة انگلیسی و آمریکایی ایراد کرده‌اند. در آن برنامه‌ها قرار بر این بود که هر هفته زبان‌شناسی، که بیشترشان عضو هیئت‌علمی دانشگاه‌ها بودند یا به‌طور حرفه‌ای سروکارشان با زبان بود، در باب موضوع زبان‌شناختی، پنج‌دقیقه‌ای برای شنوندگان صحبت کند. نام اصلی کتاب هم از همین‌جا آب می‌خورد:

زبان‌شناس پنج‌دقیقه‌ای  (The Five-Minute Linguist)

شرح حال همه این افراد در پایان هر فصل، در نهایت اختصار، آمده، کارهای علمی و اجرایی‌شان معرفی شده و فهرستی از کتاب‌هایشان ذکر شده است. نویسندگان این کتاب، با وجود حرفه‌ای بودن، مطالب خود را در نهایت فروتنی و بی‌تکلفی بیان کرده‌اند که این خود از جهتی بسیار آموزنده است. از این‌رو، کتاب حاضر کتابی راحت‌فهم و خوش‌خوان در بررسی مسائل اساسی زبان درآمده که برای فهم موضوعات آن صِرفِ علاقه‌مندی به موضوع زبان کافی است.

مروری بر فصل‌های کتاب

محمدمهدی مرزی در ادامه از نحوه ارائه فصول کتاب سخن می‌گوید: «هر فصل با سؤالی جذاب و بلکه هیجان‌انگیز شروع می‌شود: مثلاً آدم و حوا به چه زبانی حرف می‌زدند؟ آیا حیوانات هم حرف می‌زنند؟ چرا زبان‌ها می‌میرند؟ آیا یک‌زبانگی درمان‌پذیر است؟ آیا کسی که چینی یاد می‌گیرد مریض است؟

قالب سؤالی عناوین گفتارها خاصیت دیگری هم دارد. سؤالی که در عنوان فصل مطرح شده ممکن است دغدغه اصلی خواننده نباشد، ولی بلافاصله پس از خواندن سؤال عنوانی، احتمالاً، به دغدغه ناگزیر خواننده بدل می‌شود و با خواندن فصل اطلاعاتی موثق در زمینه‌ای به دست خواهد آورد که تا پیش از آن فکرش را هم نمی‌کرد.

اما نکته مهم این است که در پی خواندن پاسخ سؤال اولیه هر فصل، خواننده به جواب خود دست خواهد یافت.»

مدرس دوره‌های ویراستاری معتقد است: «از آنجا که قالب اصلی فصول کتاب گفتارهای رادیویی بوده، لحن این گفتارها ساده و خودمانی و بی‌پیرایه است؛ به نحوی که می‌توان مقالات کتاب را، حتی، در ترددهای روزانه نیز مطالعه کرد. به قول ویراستاران کتاب، مقاله‌ها بیشتر شبیه گفت‌و‌گوهای پای بخاری است تا کتاب درسی دانشگاهی.»

او ویژگی دیگر مقالات را کوتاه بودن آنها بیان می‌کند، و معتقد است: «همان‌طور که در عنوان فرعی کتاب آمده، گفتارهایی هستند مختصر و مفید. کوتاه بودن گفتارها رغبت بیشتری در خواننده برمی‌انگیزد و سبب می‌شود که خواندن فصل‌های کتاب خسته‌کننده نشود.

فصول کتاب نیز مستقل از هم هستند، هر چند، هر فصل به فصل‌های مجاور و نیز به دیگر فصل‌ها مربوط می‌شود. با این حال، برای خواندن فصول کتاب، هیچ آداب و ترتیبی لازم نیست.»

وی هدف اصلی کتاب را در نهایت، آگاهی بخشیدن در باب مسائل زبانی و تشویق علاقه‌مندان به بررسی زبان و افزایش آگاهی خوانندگان در زمینه ماهیت و گوناگونی زبان‌ها می‌داند.

مرزی معتقد است در یک دسته‌بندی کلی، این حوزه‌ها جلب توجه می‌کنند:

«ماهیت زبان، ارتباط زبان با مغز، مسائل اجتماعی زبان (جامعه‌شناسی زبان)، صداهای زبان، مسائل مربوط به یادگیری و آموزش زبان، کاربردهای زبان مثل فرهنگ‌نگاری، ترجمه و تحقیقات قضایی و بالاخره مطالبی درباره زبان‌های خاص و خانواده‌های زبانی.

در انتهای هر مقاله، پس از معرفی نویسنده، بخش جذابی است تحت عنوان "برای مطالعة بیشتر". از کتاب‌ها و منابع صوتی و سایت‌هایی که نامشان در این بخش‌ها آمده نباید غافل شد. چون عموماً منابع جدیدی را در زمینه مورد بحث شامل می‌شود. این بخش به‌خصوص در خور توجه استادان و دانشجویان زبان‌شناسی است.»

سخن پایانی

محمدمهدی مرزی، در پایان از قول ویراستاران انگلیسی کتاب، گفت: «شصت فصل حاصل کار در حکم ظرف پیش‌غذایی خوش‌رنگ و بوست که اشتهایتان را تحریک می‌کند تا وسوسه شوید و بروید سراغ غذای اصلی.

در برخوردهایم با دانشجویانِ مشتاقِ یادگیری فن شریف ویرایش، آنچه قبل از هر چیز توجهم را جلب کرد، ناآشنایی آنان با زبان و به‌خصوص زبان فارسی بود. حتی فارغ‌التحصیلان رشته‌های زبان و ادب فارسی را هم گاهی با مقوله زبان بیگانه می‌بینیم.

در نتیجه، همواره توصیه من و بهتر بگویم، محور مباحث آموزشی‌ام، در ویرایش، تکیه بر سه رکن بوده که در رأس آنها آگاهی زبان قرار دارد.

این‌گونه کتاب‌ها علاقه‌مندان به مسائل زبانی را تشویق می‌کند و دانشجویان را، به‌خصوص در دوره‌هایی چون ویرایش و ترجمه که تکیه بر نفس زبان است، با ذات زبان آشنا می‌کند و در نتیجه ممارست در این‌گونه مباحث، دانشجو به‌نوعی اجتهاد زبانی دست می‌یابد.»

برای سفارش کتاب فوق به فروشگاه آی‌آی‌کتاب مراجعه فرمایید.

1398/06/17
1230