نوربرت وینر ریاضی‌دانِ برجسته‌ی آمریکایی پس از معرفی و بسط نظریه‌ی اطلاعات در کتاب علم سایبرنتیک، کنترل و ارتباط در حیوان و ماشین، در کتاب متأخر خود تحت عنوان استفاده‌ی انسانی از انسان‌ها، به پیامدهای فلسفی برآمده از علم سایبرنتیک می پردازد. پس از اولین انقلاب صنعتی و با ورود ماشین‌ها به جامعه‌ی انسانی، چیزی نگذشت که مسأله‌ی کنترل ماشین توسط آدمی، تعامل آن با انسان و خودکار شدن ماشین‌ها به دغدغه‌ی اصلی اندیشمندان تبدیل شد. نوربرت وینر در کتاب خود سال‌ها پیش از ظهور هوش مصنوعی و رباتیک جزئیات شگفت‌انگیزِ ماشین‌های انسان‌مانند را توضیح داده‌است.

در مقدمه‌ی کتاب می‌خوانیم:

وی در سال‌های انتهایی دهه‌ی شصت میلادی، با تفکرات خود و تحلیل برخی از پیامدهای ماشینی شدن، جمعی از دانشمندان را مخاطب قرار داد و برانگیخت و در کتاب آخرش خدا و گولِم از منظر یک دانشمند یا مهندسی خلاق، باز هم به  سراغ مسائل اخلاقی رفت. در طول زندگی وینر همواره این وسواس فکری با او بود که بین انسان و ماشین تمایز قائل شود، زیرا به شباهت بین الگوهای سازمان‌دهی و بسیاری از عملکردهای هر دو پی برده بود، اما قصد او در استفاده‌ی انسانی از انسان‌ها این است که فهم خود را در مورد شباهت و دوگانگی در انسان و ماشین، در متن فلسفه‌ی اجتماعی سخاوتمندانه و انسانی خود جای دهد. فناوری‌های جدید در زمان او که در بیشتر موارد نظامی بودند و امروزه  به نام هوش مصنوعی می‌شناسیم، شباهت بالقوه‌ی بین ماشین‌های کار و انسان را به وضوح نشان دادند.

امروزه با ورود هوش مصنوعی به ادبیات روزمره و کاربرد جامع آن، دومین انقلاب صنعتی و خودمختاری ماشین‌ها دور از ذهن نیست. علم سایبرنتیک، با الهام از سیستم‌های بازخوردیِ طبیعی همچون سیستم عصبی انسان، زمینه‌ساز ظهور ماشین‌های نسبتا خودکاری شد که اکنون با پیشرفت روزافزون خود بذرِ نگرانی را در بسیاری از اذهان کاشته‌اند؛ نگرانی از جایگزینیِ کامل نیروهای انسانی در بسیاری از مشاغل. ورنر در کتاب خود با تکیه بر مفاهیم ترمودینامیک آماری، آنتروپی، بازخورد و یادگیری در سیستم‌ها و زبان در نهایت نمونه‌هایی چند از ماشین‌های ارتباطی و آینده‌ی آن‌ها ارائه کرده‌است. نکته‌ی جالب توجه در مورد کتاب وینر وسعت نظر اوست، به طوری که اظهارات اخطارآمیز او در عصر انفجار اطلاعات و عرض اندام ربات‌ها  همچنان به اندازه‌ی دوره‎ی خود وی مطرح است. اکنون کتاب استفاده‌ی انسانی از انسان‌ها به قلم طلایه‌دار علم سایبرنتیک، نوربرت وینر، و با ترجمه‌ی فاطمه همتیان توسط انتشارات سبزان در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرارگرفته‌است.   

1402/12/07
159