اسلام در سدة هفتم میلادی برپا شد. با وجود این به‌وسیلة پیروان خود، یک اعتقاد قدیمی ـ اعتقادی که همواره وجود داشته است، از آن گاه که خداوند قصد کرده است دین را پدید آورد، به شمار می‌آید. اسلام، همراه با آیین یهودی و آیین مسیحیت، یک آیین ابراهیمی است که سابقة آن به ابراهیم پیغامبر (ع) بازمی‌گردد؛ نخستین کس از پیغمبران که فرستاده شده ‌است تا ایمان و اعتقاد را آشکار گرداند. این زنجیرة پیامبران، موسی (ع) و عیسی (ع) را نیز در بر می‌گیرد. مسلمانان اعتقاد دارند که آخرین پیامبر از این سلسله، محمد (ص) است که از خداوند وحی دریافت کرد و آنچه خداوند به او وحی کرده، در قرآن آمده است. محمد (ص) اسلام را آن گونه که امروزه شناخته می‌شود، بنا نهاد.

اسلام آیینی به‌شدت توحیدی است و بر یگانگی خداوند بی‌همتا، الله، (کلمه‌ای عربی به معنی «خدا») تأکید می‌کند و وظیفة مردم آن است که در خدمت او باشند. اسلام تعلیم می‌دهد که زندگی انسان، موهبتی از خداوند است و شیوه‌ای که هرکس در زندگی خویش در پیش می‌گیرد، در روز قیامت مورد داوری قرار خواهد گرفت؛ آنچه نشانة ایمان و اعتقاد هرکس به این دین به شمار می‌آید و هر مسلمانی باید به آنها اقرار نماید، در پنج رکن اسلام خلاصه شده است. حیات دینی اسلام، گرد مسجد می‌گردد و مسجد، گذشته از اینکه محل عبادت و تعلیم است، کانون حیات اجتماعی جامعه نیز به شمار می‌آید.

آخرین پیامبر

وحی بر محمد (ص)، آخرین و کامل‌ترین وحی خداوند شمرده شده است. محمد (ص) آنچه را که بر وی فرود می‌آمد، به خاطر می‌سپرد و پیروان نزدیک او آن را به شکل قرآن ــ کتاب مقدس مسلمانان  و آخرین کلام خداوند که در آن نمی‌توان تردید کرد ــ می‌نوشتند. گذشته از قرآن، سخنانی منسوب به محمد (ص) نیز وجود دارد که مجموعاً آنها را حدیث می‌نامند. این کتاب مقدس، موجب پدید آمدن یک جریان غنی و پربار از شروح و تفاسیر محققانه نیز شده است. از داوری‌های متخصصان الهیات دربارة کتاب‌های مقدس و یک بررسی زندگی محمد پیامبر (ص)، نظامی از قوانین دینی و اصول اخلاقی پدید آمده است که با عنوان «شریعت» شناخته می‌شود و الهام‌بخش قانون مدنی بسیاری از کشورهای اسلامی بوده است.

خاستگاه‌های اسلام، خود با زندگی مدنی و سیاسی در هم تنیده شده است. محمد (ص)، خود همان اندازه که یک رهبر دینی بود، یک رهبر سیاسی نیز بود. به خاطر اعلام توحید، او و پیروانش مجبور به مهاجرت از مکه به مدینه شدند (رویدادی که مسلمانان آن را با نام «هجرت» یاد می‌کنند و هر سال آن را گرامی می‌‌دارند.) محمد (ص) در مدینه، به عنوان رهبر معنوی، سیاسی و نظامی، نخستین دولتشهر اسلامی را دایر کرد. او سپس پیروان خویش  را به سوی مکه هدایت نمود و پس از فتح مکه، به قصد متحد ساختن قبایل پراکندة عربستان، امپراتوری اسلام را تأسیس کرد. پس از درگذشت او در سال 632 میلادی، طی یک قرن، امپراتوری اسلامی در سرتاسر شمال آفریقا و آسیا گسترش یافت. با وجود کشمکش‌ها و مجادله‌هایی که پس از درگذشت محمد (ص) روی داد و موجب انشقاق میان سنی و شیعه شد، خلافت اسلامی از وحدت و قدرت سیاسی بزرگی برخوردار بود. فرمانروای حکومت سیاسی و دینی مسلمانان یک «خلیفه» بود.

دوران طلایی اسلامی

در اندک زمانی، امپراتوری اسلامی، در ناحیه‌ای بزرگ‌تر از اروپای مسیحی، گسترش یافت. با وجود این، در تقابل با مسیحیت که تفکر علمی را تهدیدی برای اصول اعتقادی خود می‌شمرد، اسلام میان الهیات خود و قواعد و قوانین فلسفی و علمی منافاتی نمی‌دید. شهرهایی از قبیل بغداد و دمشق، مراکز تحقیق و تعلیم علمی شد. نثر و شعر اسلامی نیز همراه با هنرهای تزئینی، از جمله خوش‌نویسی رشد کرد و بالید.

امپراتوری اسلامی، سرانجام تکه تکه شد، اما اسلام به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ادیان جهان باقی ماند و اکنون درحدود 25 در صد از مردمان جهان، از آن پیروی می‌کنند. در حدود سه چهارم پیروان این دین، سنی و ده تا بیست درصد آن شیعه هستند. ساکنان عمدة حدود پنجاه کشور جهان، مسلمانند؛ از میان این کشورها، عربستان سعودی، افغانستان، پاکستان و ایران دارای حکومت‌هایی اسلامی هستند که از قوانین دینی پیروی می‌کنند. تعداد بسیار زیادی از دیگر کشورها، عمدتاً در آسیای میانه، اسلام را دین رسمی حکومت خود می‌شمارند؛ کشورهای دیگر، هنوز حکومت‌های غیردینی دارند، اما بیشتر ساکنان آنها مسلمانند. در میان این قبیل کشورها، اندونزی بیشترین تعداد از مسلمانان را در خود جای داده است و در پی آن، پاکستان، هندوستان و بنگلادش قرار دارند.

تقریباً 25 درصد از مسلمانان در آسیای میانه و آفریقای شمالی زندگی می‌کنند و اکنون جوامع مسلمانی تقریباً در تمام کشورهای دیگر جهان وجود دارند. اسلام هم از لحاظ ایدئولوژیک و هم از لحاظ سیاسی از زمان جنگ‌های صلیبی با جهان مسیحیت در کشمکش بوده است و پس از استیلای استعمارگرانة غرب در روزگار اخیر، این کشمکش افزونی یافته و از سوی برخی مسلمانان بنیادگرا، شکل نوعی تفسیر سنت‌گرایانه از جهاد یافته و وظیفه‌ای دینی برای دفاع از ایمان و اعتقاد خود شمرده شده است. با وجود این، اسلام اساساً یک دین آشتی‌طلب است و بسیاری از مسلمانان با اصول اعتقادیِ توأم با بخشش و مهربانی خود پیوند بسیار نزدیکی دارند.

برگرفته از کتاب "نگاهی نو به تاریخ ادیان"

http://sabzanbook.com

1396/11/17
2007