شماره 146 ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر و اندیشه نظامی گنجوی» منتشر شد. در بخش کتاب نشریه به دبیری منیره ­پنج­تنی ابتدا کتاب مکتب کیوتو: آشنایی با فلسفه ژاپن به قلم محمد اصغری نقد و بررسی شده است و در ادامه هشت عنوان کتاب معرفی شده است.

در بخشی از سخن دبیر به قلم هما شهرام­بخت در معرفی نظامی چنین آمده است: «جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلص به نظامی(۵۳۵ هـ. ق  ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) شاعر و داستان‌سرای ایرانی است که علاوه بر تبحر در شعر و شاعری از دانش‌های رایج روزگار خویش، آگاهی وسیعي داشت. او به زبان‌های فارسی و عربی مسلط بود و با سنت‌ها و داستان‌های شفاهی نیز آشنایی داشت. او همچنین به معماری، علوم(طبیعی و اسلامی)، نجوم، فقه و کلام نیز علاقه‌مند بود.

نظامی از علوم اسلامی سررشته داشت و در تفسیر قرآن و حدیث نیز از مهارت زیادی برخوردار بود. او از فلسفه و کلام به خوبی آگاهی داشت و با علوم مختلف عقلی و مکاتب فلسفی آشنا بود. نظامي سال‌ها صرف یادگیری ریاضیات و نجوم کرد که این کار در میان شاعران ایرانی امری معمول بود. تاریخ طبیعی و گیاه‌شناسی نیز برای او از ارزش زیادی برخوردار بود. اشعار نظامی، بازتابی است از تمامی علومی که وی از آن‌ها برخوردار بود.»

دفتر ماه این شماره مشتمل بر هفت مقاله است. مقاله نخست با عنوان «نگاهي به هفت‌پيكر با رويكرد عرفاني و رمزي» گفت‌و‌گویی با سهيلا صلاحي مقدم است. «نظامی یکی از شاعرانی است که در کتاب خود به عرفان و تصوف نیز اشاره داشته و معراج پیامبر را بارها در آثار خود به شکل عرفانی توصیف کرده است. صلاحی مقدم هفت‌پیکر را اثری کاملاً عرفانی می‌داند.»

بررسي برخي بن‌مايه‌هاي اساطير حكمت  ايران باستان در هفت‌پيكر نظامي و چند داستان سهروردي به قلم زهرا شهرام‌بخت مقاله دوم این دفتر است. «نظامی در دوره‌ای ظاهر شد که علوم اسلامی به مکاتب خاص فکری تقسیم می‌شدند. در دوره او کلام معتزله به افول گرایید و کلام اشاعره که با جوینی و غزالی به کمال رسیده بود، وارد مرحله جدیدی شد. در این زمان آرای اسماعیلیه اوج گرفت و فلسفه اسلامی با کسانی همچون فارابی و ابن‌سینا به کمال رسید و تحت تأثیر فلسفه هرمسی و نوافلاطونی شکل نوینی پيدا كرد. با آنکه نظامی را می‌توان یکی از اندیشمندانی دانست که به تمامی ابعاد علوم اسلامی آگاهی داشته، اما با مداقه در اشعار وی درمی‌یابیم که دنباله‌رو مکتب فلسفی یا الهیاتی خاصی نبوده است.

در دوره نظامی، فلسفه مشاء در سرزمین‌های شرقی اسلام به افول گرایید و فلسفه مشرقی که مکتب هرمسی را در خود نهفته داشت، مجال بروز یافت. در این زمان بود که فعالیت فلسفیِ نظامی با مکتب فلسفه اشراق سهروردی همزمان شد. این دو شخصیت که با یکدیگر معاصر بودند ولی یکی حکیم و دیگری فیلسوف به شمار می‌رفت، بن‌مایه‌های مشترکی را در آثار خود به کار بردند. نظامی و سهروردی هر دو به فرهنگ ایران باستان تعلق خاطر داشتند و اساطیر ایرانی را به وفور در آثار خود استفاده کردند. این موضوعات به­گونه­ای مواد مصالح مقاله «بررسی برخی بن‌مایه‌های اساطیری حکمت ایران باستان در هفت پیکر نظامی و چند داستان سهروردی» را تشکیل می­دهد که تأثیر بن‌مایه‌های مشترک اساطیر ایرانی را در برخی آثار این دو شخصیت بررسی می‌کند.»

مقاله سوم با عنوان «جهان بینی نظامی» به قلم ذاكر ممدوف است که رقيه رضايي فرد، محمد رضايي فرد آن را به فارسی ترجمه کرده­اند. «اموری همچون چرایی و چگونگی آفرينش مورد بحث قرار می‌گیرد. نظامی در اندیشه‌هایش همواره سعی دارد که خداوند را از منظر عقل توصیف کند و پاسخ به سؤالات آفرینش را در ذیل سایه عقل شرح دهد. در همین راستا او درهای تفکر را می‌گشاید و از انسان و جامعه آرماني، فوايد عقل و تفاوت ظريف آن با وهم و خيال كه به زبان ساده بيان مي‌شود، سخن می‌راند.»

چهارمین نوشتار با عنوان «نشانه‌هاي مكتب هرمسي در داستاني از اسكندرنامه» به قلم هما شهرام‌بخت است. «نظامی در خمسه خود به‌ویژه در اسکندرنامه به نحو چشمگیری به فلسفه پرداخته و در این راستا از واژه‌های فلسفی زیادی استفاده کرده است. توجه به فلسفه فیثاغورسی با تأکید بر اعداد در هفت‌پیکر به‌خوبی مشهود است. توجه توأمان او به فلسفه فیثاغورسی و هرمسی در اسکندرنامه در مقاله «نشانه‌های مکتب هرمسی در داستانی از اسکندرنامه» نشان می‌دهد که او چگونه و تا چقدر ژرف به این فلسفه پرداخته و با شخصیت‌های این دو فلسفه آشنایی داشته است.»

«حكمت و معرفت نظامي گنجوي در مباحث سياسي و حكومتي» به قلم مريم بلوري  عنوان مقاله پنجم است. نظامی در کتاب خود به شرایط تاریخی و فرهنگی دوران خود پرداخته و در این راستا افکار فلسفی، اخلاقی، سیاسی و دینی خود را بازتابانده است. «این مقاله در مباحث سیاسی و حکومتی به‌خوبی از عهده توضيح این موضوع برآمده است. نظامی گاه، نگاهی به حاکمان و عملکرد آن‌ها در شیوه مملکت‌داری دارد. این رفتار با زیرکی و معرفتی کم‌نظیر در خلال داستان‌های حماسی یا عاشقانه و حتی در لابه‌لای مفاهیم ناب عرفانی گنجانده شده است.»

نوشتار ششم با عنوان «تنگلوشا در هفت‌پيكر نظامي» به قلم ژيوا وسل است که فرح رادنژاد آن را به فارسی ترجمه کرده است. «نظامی در سرایش کتاب خود از آثار حکیمان بسیاری سود جسته است که در زمان او برخی از آنها قدمتی دیرینه داشته‌اند. یکی از این کتب منسوب به تنگلوشا، حکیمی یونانی است. این کتاب در باب نجوم و بروج و صور فلکی است و در ابتدا از یونانی به فارسی میانه (پهلوی) و از فارسی میانه به عربی ترجمه شد. با وجود اين که نظامی در جای جای کتاب خود به نجوم اشاره کرده، مقاله «تنگلوشا در هفت پیکر نظامی» بر آن است تا نشان دهد که اشاره نظامی به تنگلوشا محدود به حوزه طلسمات بوده است.»

هفتمین و آخرین مقاله دفتر ماه «بررسي عنصر پري در شعر روز شنبه هفت پيكر» به قلم هما شهرام‌بخت است. «نظامی از جمله شاعرانی است که به داستان‌سرایی شهره است. این مقاله نشان می‌دهد که نظامی برای سرایش شعر خود از داستان‌های ملل مختلف استفاده کرده است. این داستان‌ها آن‌چنان در فرهنگ و باور مردمان مختلف رسوخ کرده است که می‌توان ردپای فرهنگ و اساطیر این مردم را در اشعار نظامی باز یافت.»

بخش دوم نشریه «ادب و هنر» است و مشتمل بر چهار مقاله است. نخستین مقاله «حقيقت در هنر» به قلم نوئل كرول است که انشاءالله رحمتي به فارسی ترجمه کرده است. سه مقاله دیگر این بخش به ترتیب عبارتند از «بررسي لغات و اصطلاحات عاميانه در اشعار نظامي» نوشته فاطمه الهامي، «عناصر مضمون‌پردازي در مخزن‌الاسرار» به قلم حميد پولادي و در آخر مقاله «فيلسوفان و زيباشناسي قرن هفدهم» که وواديسواف تاتاركيويچ نگاشته و سيد جواد فندرسكي ترجمه کرده است.

بخش سوم با عنوان «انديشه و نظر» مشتمل بر دو مقاله است که به ترتیب عبارتند از: «نگين‌هاي حكمت» به قلم احمد مهدوي دامغاني و «انديشه‌هاي بديع علامه طباطبايي در تفسير الميزان» به قلم رضا يعقوبی. بخش چهارم نشریه به دبیری منیره پنج­تنی کتاب است. نخستین نوشتار با عنوان «غزالي پژوهان معاصر ايران(بخش دوم)» به قلم سيد مسعود رضوي است. پس از آن منیره پنج­تنی برای نقد و بررسی کتاب مکتب کیوتو: آشنایی با فلسفه ژاپن (نشر ققنوس- 1396) به سراغ مولف آن، محمد اصغری رفته است و گفت­وگویی با عنوان «مكتب كيوتو: فلسفه گفت‌وگوي ميان‌فرهنگي» با او ترتیب داده است. همچنین در ادامه

چند کتاب در حوزه فلسفه و اندیشه معرفی شده است که به ترتیب عبارتند از: تاریخ به روایت فلسفه (لوگوس)، تاریخ موسیقی غرب (کتاب­سرای نیک)، تاریخ مذهبی اروپا (اطلاعات)، مردم، انتخابات، مجلس و حکومت استبدادی از نظر امام خمینی و دیگران (آیدین)، ژاک دریدا (آفتابکاران)، ارنست همینگوی (آفتابکاران)، ادبیات فرانسه (شوند)، نای نی (صدای معاصر).
 بخش پنجم با عنوان «گزارش» به دبیری منوچهر دین­پرست مشتمل بر گزارش برخی از مهم­ترین وقایع یک ماه اخیر در حوزه اندیشه است.

شماره 146 نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر واندیشه نظامی» با مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای 5000 تومان در خردادماه 1396 در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.

(منبع: ایبنا)

1397/03/06
1609