زنده‌یاد جلال آل احمد که در آستانۀ چهل و نهمین سالروز وفاتش نشسته­‌ایم، بی‌تردید یکی از سرگشتگان راه حق بود. نمونه‌ای شاخص از نسلی که از دل دو جنگ جهانی بیرون آمد، نسلی که دلش پر از سوز بود و سرش پر از سودا. جستجوگری ناآرام و خستگی‌ناپذیر. هر کورسویی را دید و مشتاقانه به سویش رفت، به هر مکتب و محفلی سر کشید و به هر مسلک و مرامی پیوست، به امید یافتن پاسخی به سؤالی یا راهی به منزلگاهی. بسیار خواند، بسیار آموخت، بسیار سفر کرد، بسیار درگیر شد، بسیار تجربه کرد، بسیار درس داد و در همه حال هم نوشت، آن‌هم به هر سبک و شیوه­ای و برای هر ذوق و سلیقه‌ای. اما وارد یک وادی نشد، آن‌هم وادی شعر و شاعری بود. او ادبیات خوانده بود و شعر را می­‌شناخت، هم شعر قدمایی و کلاسیک خودمان را و هم شعر نو نیمایی و شعر ادبای نامدار اروپایی را، حتی شعر را تدریس می­کرد و مکرر هم به نقد شعر و شاعری می‌پرداخت، اما شخصاً مرتکب شاعری نشد، مگر یک بار که شعری گفت و آن را در دفتر خاطرات روزانه­اش نوشت و به تاریخ سپرد. اکنون دفتر خاطرات یا یادداشت‌های روزانه او گنجینه‌ای است پر از اطلاعات بکر و ناب دربارۀ خود آل احمد و معاصران و معاشرانش و کم و کیف زندگی و زمانه‌ای که سپری کردند. یکی از تکه‌های جذاب این مجموعه هم شعری است که سروده و به قول خودش چون نمی­‌دانسته با آن چه کار کند، لذا با مقدمه­‌ای کوتاه در دفتر یادداشت­‌های روزانه ثبتش کرده است که عیناً به شرح زیر برای نخستین بار از نگاه شما می‌گذرد. این متن از محمدحسین دانایی برادرزاده جلال آل احمد برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است:

دوشنبه ۱۶ فروردین- نیم ساعت به ظهر- شمیران- اندر کلبۀ فقرا

 ... دیگر اینکه در شنبۀ کبیسۀ سال ۳۷ آورده‌­ام که شعری گفته‌ام یُقُر و پرندیات. چون هیچ کار دیگری با آن نمی­‌توانم بکنم- نه اصلاح، نه اتمام، نه تکمیل، نه زیباکردن و نه هیچ کار دیگر- عیناً در همین‌جا یادداشتش می­کنم که اوراقش را پاره کنم و بریزم دور. یک کمی آلا «پرویز داریوش» شده است و خیلی پرت. حالا اسم هم برایش می­گذارم. اساس آن خوابی است که دیدم و آنچه در خواب بین من و خروس عرش رد و بدل شد، گرچه مکالمه درست یادم نیست و نماند و هر چه زور زدم، همین درآمد.

گفتگو با خروس عرش

شبی خواب از چشم گریخته بود.

خروس­ها می­‌خواندند- و چه بوقت– که نواله­ای جز برای گوش در آن تاریکی نبود و مرا آن همت نبود که با کلید چراغ همچون ورد ساحران در یک آن، جامۀ روشن بپوشم دنیایی را که چشم­ها هم از آن بخواب می­گریخت.

 خروس­ها چه بوقت می‌­خواندند و نوایشان در دل شب همچنان مائده­ای بود مَر گوش را. و چشم­ها که درمانده بودند- از حسد– به تکاپو افتاده، از تیررس تاریکی همچون تیر شهاب به دررفتند و نه به زیردست، رو به بالا، به آسمان­ها.

دو تیر شهاب از زمین به آسمان- از دو چشم ریزبینِ تنگ دید حسودِ خاکیِ آدمی­زاده­ای چون من به دررفتند.

  همچون تیری که «آرش کمانگیر» جان خود را به آن بست و آنچه اشک در چشم داشت، در آن گذاشت تا به نشانۀ گردوبُنی در کنارۀ جیحون سامانی بدهد به گفتگوی دیرینۀ منوچهر و افراسیاب.

هر کدام ازین دو تیر که نیمی از جان مرا با خود داشتند، چون پر سیمرغی سبک­ساز پرواز و دیرنشین و پرّنده بعمدا رفتند و رفتند...

... تا به نشانۀ خروس مؤذن عرش سامانی بدهند به این رفت‌وآمد دیرپای خستگی‌زای مداومت‌جوئی که میان نور و ظلمت است.

 و اینک مؤذن عرش- کج‌خلق و بدقلق و ازخواب­ جسته از هیاهوی دوردست بانگ نابهنگام همجنسان خاکیِ خویش که چون مورمور مزمن دردی زیر پلک­های او می‌خزیدند- به سستی بالی گسترد همچون ساری زنان هندو به دور پای خویش و نالید که:

«از کجا می‌آید این بانگ و هیاهو؟»

«تا فراز کرسیِ عرشِ سماوات؟»

«نه شبی، نه روزی، آخر این چه سامانی است؟»

«وین چه نظمی اندرین کون و مکان بی­ مکافات؟»

که تیرها به هدف رسیدند.

آن همکار که نقصۀ دورپرواز در تن درخت فرورفت که آرش جان بدهد و این دو تیر نگاه از خواب­ جستۀ شبرو- همچون دو پا- زیر تن خروس مؤذن عرش ایستادند که «برخیز...

«برخیز. گذشت آن زمانی که خاکیان بی اشارۀ بانگ تو از خواب چشم نمی­‌گشودند. گذشت آن زمان که هر شهابی ثاقب جسد شیاطین پا از گلیم ­فراتر نهاده بود. گذشت آن زمان که پسر مریم را به تهمت سوزنی از کرۀ خاک در مرز چهارمین آسمان از عروج واداشتند. برخیز و بنگر که لاشۀ سگی در محفظۀ گردانِ مِجری جادوئی دست­ابزار خاکیان، فضای عرش را به عفونت کشیده است...»

و تا اینجا بود که ته کشید، یعنی دیگر حوصله هم نکردم که دنبالش کنم.

دیگر هم بس است. عهد و عیال آمده و باید ناهار خورد.

(منبع: خبرگزاری مهر)

1397/06/18
2093