کتاب «اسلام گرایی سعودی» به تازگی راهی بازار نشر شده است. به همین مناسبت، نگاهی به آنچه نویسنده در این کتاب به دنبال آن است می پردازیم:

شناخت خاورمیانه و تحولات آن به عنوان یکی از مهم ترین و حساس ترین مناطق راهبردی جهان تا چه میزان مستلزم بررسی های دقیق و عالمانه است، منطقه ای که گهواره تمدن و خاستگاه سه دین بزرگ ابراهیمی بوده، حدود 66 درصد ذخایر نفت جهان را در خود داشته و تنوعات قومی، نژادی، مذهبی و فرهنگیْ آن را همواره به کانون منازعات بسیار تبدیل کرده است.

متأسفانه، ادبیات مربوط به عربستان در ایران همچنان با خلأ بزرگی روبه روست. کتاب پیش رو که به قلم یکی از برجسته ترین خاورمیانه شناسان نوشته شده بی شک از جمله آثار ارزشمندی است که به خوبی می تواند بخش مهمی از خلأ مزبور را پر کند.

استفان لاکروا که استاد علوم سیاسی و پژوهشگر مسائل خاورمیانه است می کوشد از رهگذر بررسی جریانی موسوم به بیداری اسلامی یا «صحوه» تحولات عربستان را مطالعه کند و درک روشن تری از نسبت دین و سیاست و ریشه های اسلام گرایی در این کشور به دست دهد.

به باور نویسنده، شرایط شکل گیری اسلام گرایی در عربستان سعودی با دیگر کشورهای خاورمیانه تفاوت های زیادی دارد و علت آن هم به ماهیت رژیمی برمی گردد که، برخلاف سایر کشورهای عرب خاورمیانه، خود داعیة مذهبی بودن دارد. همین امر سبب شده اسلام در عربستان سعودی بستری برای طرح مسائل و منازعات اجتماعی باشد. از این رو، لاکروا مدعی است این کتاب بیش از آنکه مطالعة صرف سیاست در عربستان باشد، چشم اندازهای بدیعی پیرامون تاریخ اجتماعی معاصر این کشور عرضه می کند. از این منظر است که پدیدة صحوه به نقطه مرکزی تحلیل کتاب تبدیل می شود.

به باور نویسنده، رویکردهای تحلیلی به کاررفته در تحلیل اسلام گرایی عربستان تاکنون از آنجا که عمدتاً ریشة اسلام گرایی را تنها در عوامل بیرونی جستجو می کنند و پیچیدگی جامعه عربستان را از نظر دور می دارند کمک چندانی به شناخت این پدیده نکرده است. از این رو، لاکروا با کاربست نظریه «میدان» پی یر بوردیو و مطالعة سرمایه های اجتماعی و نمادین موجود در بازیگران میدان ها یا حوزه های مختلفی چون سیاسی، مذهبی و روشنفکری درکی روشن تر از پدیدة مورد نظر را ارائه می کند.

حوزة سیاسی در عربستان همواره حول محور خاندان سعود شکل گرفته که انحصار قدرت سیاسی را از گذشته در دست داشته است. حوزة مذهبی هم در عربستان حول نوادگان شیخ محمد بن عبدالوهاب پدید آمده که لقب «آل الشیخ» را با خود یدک می کشند.

شاید برای خوانندة ایرانی، آگاهی از وجود حوزه ای مهم به نام روشنفکری آن هم در جامعة به شدت سنتی عربستان جالب باشد. در واقع، بنا به ادعای کتاب، نظام سیاسی عربستان به منظور کارآمد جلوه دادن روند نوسازی کشور درصدد برآمد در برابر علمای سنتی دست به ایجاد گروهی بزند که نمایندة توسعه و مدرنیزاسیون کشور باشند و این گونه بود که قشر جدیدی به نام روشنفکران شکل گرفت.

عامل مهم دیگری که در کتاب بدان پرداخته می شود نقش اخوان المسلمین در فرایندهای اسلام گرایی عربستان است.

نویسنده با مطالعة نحوه به دست گرفتن رهبری جریان اسلام گرایی توسط صحوه، سرنوشت آن، ایده هایی که در جامعه اشاعه داد و میراثی که در قالب گروه های به جامانده از خود بر جای گذاشت از ظهور پدیده «پسااسلام گرایی» به عنوان جریانی جدید که حامل گفتمان اسلام دمکراتیک است سخن می گوید و این پرسش را طرح می کند که آیا چنین جریانی در بافتار عربستان که، برخلاف ترکیه و مراکش، فاقد یک حوزه عمومی نیرومند است می تواند موفق باشد یا خیر.

کتاب «اسلام گرایی سعودی» در هفت فصل اسلام گرایی در جامعه ای چندپاره، تکوین صحوه، مقاومت در برابر خیزش صحوه، نسل سوخته، منطق قیام، کالبدشکافی یک شکست، اسلام گرایان پس از قیام تدوین شده است. این کتاب به قلم استفان لاکرواست و با ترجمه محمود مقدس و حمدالله اکوانی در انتشارات سبزان به چاپ رسیده است.

در صورت تمایل، می توانید کتاب «اسلام گرایی سعودی» را از فروشگاه اینترنتی آی آی کتاب تهیه کنید.

1400/02/05
1160