دین یهود، یکی از کهن‌ترین ادیان باقی‌مانده است که بیش از 3500 سال پیش، در جنوب کرانة شرقی مدیترانه در میان مردم کنعان ظهور کرد و دقیقاً با تاریخ یهودیان پیوند خورده است. «تاناخ»، کتاب مقدس عبری نه تنها از داستان آفرینش جهان به‌وسیلة خدا، بلکه از داستان پیوند خاص آن با یهودیان نیز سخن می‌گوید.

موافقت یا پیمان خدا با مردم یهود با وعدة خداوند به ابراهیم (ع) که پدر گروه بزرگی از مردمان بود، آغاز شد. خداوند به ابراهیم (ع) گفت که فرزندان او باید از وی فرمانبرداری کنند و مراسم آیینی ختنه را به عنوان نشانه‌ای از وفاداری به پیمان بپذیرند؛ در عوض، خداوند آنها را هدایت خواهد کرد، از آنها حمایت خواهد نمود و سرزمین اسرائیل را به آنها خواهد داد. به ابراهیم (ع)، به خاطر ایمانش، به عنوان پاداش، پسری به نام اسحاق (ع) داد؛ او نیز به‌نوبة خود صاحب پسری به نام یعقوب (ع) شد که تاناخ می‌گوید وی پدر دوازده قبیلة بنی‌اسرائیل بود. ابراهیم (ع)، اسحاق (ع) و یعقوب (ع)، به همراه یکدیگر، با عنوان پاتریارک‌ها (پدران امت) ــ اجداد جسمانی و روحانی آیین یهود ــ شناخته شده‌اند.

تاناخ نقل می‌کند که چگونه یعقوب (ع) و فرزندان وی در مصر به اسارت گرفته شده بودند و سپس به فرمان خداوند در سِفْرِ خروج، با یاری موسی (ع) به آزادی دست یافتند. به عنوان بخشی از پیمان موسی (ع) با خدا، او تورات (پنج کتاب) را در کوه سینا دریافت کرد. موسی (ع)  امت خویش را به سرزمین خود بازگرداند و آنها دوباره در آنجا سکونت گزیدند. سپس داوود (ع) ــ کسی که خداوند او را تدهین (روغن مالی کردن) نموده است یا مسیح ــ را به پادشاهی گماشت و اعتقاد بر آن است که یکی از فرزندان وی به نام مسیح خواهد آمد تا برای امت یهود دوران جدیدی بیاورد. داوود (ع)، پسر سلیمان (ع)، معبدی همیشگی در اورشلیم ساخت که به صورت نمادین ادعای یهودیان دربارة سرزمین خود را نشان می‌دهد، اما دوبار یهودیان از سرزمین موعود خویش رانده شده‌اند و آن معبد خراب شده است: نخست به‌وسیلة بابلی‌ها در سدة ششم پیش از میلاد و بار دیگر، پس از زمانی که آنها بازگشتند و در سدة نخست میلادی زیر سلطة حکومت رم قرار گرفتند.

یهودیان سرگردان

در نتیجة حکومت بیگانه، یهودی‌ها پراکنده شدند. بعضی از آنها که بعدها با عنوان یهودیان اسپانیایی‌تبار شناخته شدند، در اسپانیا، پرتغال، شمال آفریقا و خاورمیانه سکونت گزیدند، اما بیشتر آنها، یهودیان ساکن در اروپا، جوامعی در مرکز و غرب اروپا تشکیل دادند. به‌گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر، پراکندگی جغرافیایی، موجب پیدایش تفاوت‌هایی در شیوه‌های توسعة گروه‌ها و سنت‌های دینی گوناگون مربوط به آیین یهود گردید. در اسپانیا، یک دوران طلایی تفکر یهودی، بین سده‌های دهم و دوازدهم میلادی رونق گرفت که موجب پیدایی فیلسوفان بزرگی از قبیل «موسی مایمونیدس» گردید. در قرون وسطی نیز توجه به جنبه‌های عرفانی‌تر آیین یهود که با عنوان «کابالا» شناخته شده‌اند، بیشتر بود. در اروپای شرقی، ساکنان تعدادی از اقامتگاه‌های کوچک جداافتاده‌تر، دریافتند که جنبه‌های علمی و تحقیقی دینشان برای ایجاد همبستگی‌های اجتماعی نیرومند، اندک است و در نتیجة آن، یک حرکت روحانی‌تری (معنوی‌تری) با عنوان «هاسیدیسم» پدید آمد. در سده‌های بعد، انشعابات بیشتری در آیین یهود به وجود آمد که بیشتر به تفسیرهای احکام دین یهود مربوط می‌شد. سنت‌گرایان یهودی، از میراث محض تورات که اعتقاد داشتند در اصل از سوی خدا آمده است، جانبداری می‌کردند، در حالی که جریانات اصلاح‌طلب و محافظه‌کار یهودی، در این مورد سختگیری چندانی نمی‌کردند و تورات را بیشتر مجموعه‌ای از راهنمایی‌ها می‌شمردند تا الزام و تعهد. یکی از نتایج جدایی شاخه‌های گوناگون آیین یهود در سدة بیستم، تغییر موقعیت اجتماعی زن بود. با وجود این اعتقاد اساسی که هویت یهودی، تنها و تنها از طریق خاندان مادری انتقال می‌یابد، تا روزگار اخیر، زنان توانایی ایفای نقش فعالی در آداب و رسوم دینی نداشتند.

ستم و هویت

یهودیان تا اندازة زیادی، هم به جهت موقعیت خاصی که داشتند و از آن رو که غالباً آواره بودند از جایی به جایی می‌رفتند و هم به جهت اعتقاد خاص خود، در طول تاریخ خود، مورد ستم و آزار قرار می‌گرفتند. در جاهای بسیاری، آنها در محله‌های یهودی‌نشین از دیگران جدا افتاده بودند و مورد آزار و خشونت و بدگویی و حمله قرار می‌گرفتند. از سدة هجدهم میلادی، کشورهایی از قبیل آمریکا و فرانسه، به آنها حقوق کامل اعطا کردند و در این کشورها حرکتی به سوی همگرایی و یکپارچگی یهودیان آغاز گردید. با وجود این، این وضع، سؤالی دربارة هویت و اصلیت یهودیان مطرح ساخت. آیا یهودی‌ها یک گروه دینی، نژادی و فرهنگی هستند یا یک گروه ملی؟ صهیونیسم که در پاسخ به این سؤال پدید آمد، اصرار داشت که حکومتی یهودی تشکیل دهد و این امر در سال 1948 میلادی تحقق یافت و در این سال، دولت اسرائیل تشکیل گردید. امروز، دستیابی به تعداد دقیق پیروان آیین یهود دشوار است، برای آن که بسیاری از کسانی که خود را یهودی می‌دانند، از نظر دینی هیچ گونه فعالیتی ندارند. با وجود این، گفته‌اند که بیش از سیزده میلیون یهودی در جهان وجود دارد که بیشتر آنها یا در آمریکای شمالی زندگی می‌کنند یا در اسرائیل.

برگرفته از کتاب "نگاهی نو به تاریخ ادیان"

http://sabzanbook.com

1396/11/17
4351