کتاب «سفر انسان» اثر اودد گالور، اقتصاددان برجسته و استاد دانشگاه براون، به تازگی با ترجمه و انتشار انتشارات سبزان وارد بازار کتاب ایران شده است. این اثر که در محافل دانشگاهی و پژوهشی جهان با عنوان The Journey of Humanity: The Origins of Wealth and Inequality  شناخته می شود، تلاشی جامع برای پاسخ به یکی از بنیادی ترین پرسش های تاریخ بشر است: چرا انسان برای هزاران سال در فقر و رکود زیست و چگونه در فاصله ای کوتاه از نظر تاریخی، به رشد، رفاه و در عین حال نابرابری بی سابقه رسید؟

«سفر انسان»، برخلاف روایت های ساده انگارانه از پیشرفت تمدن، نشان می دهد که رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی انسان ها نه حاصل یک حرکت تدریجی و همیشگی، بلکه نتیجۀ یک دگرگونی ناگهانی و ساختاری در تاریخ بشر بوده است. گالور، با تکیه بر داده های تاریخی، یافته های باستان شناسی و نظریه های اقتصادی توضیح می دهد که بیشتر عمر گونۀ انسان در وضعیتی سپری شده که اقتصاددانان آن را «تلۀ مالتوسی» می نامند؛ وضعیتی که در آن هر پیشرفت فناورانه، در نهایت، به افزایش جمعیت و بازگشت سطح زندگی به حد معیشت منجر می شد.

نویسنده، در بخش نخست کتاب، خواننده را به سفری طولانی از پیدایش انسان خردمند در آفریقا تا انقلاب صنعتی می برد. در این مسیر، موضوعاتی چون تکامل مغز انسان، مهاجرت های اولیه، انقلاب کشاورزی، شکل گیری تمدن ها و رکود طولانی مدت سطح زندگی بررسی می شوند. گالور نشان می دهد که حتی تحولات بزرگی مانند کشاورزی، شهرنشینی و پیشرفت های فنی باستانی الزاماً به افزایش پایدار رفاه منجر نشدند و برای قرن ها، درآمد سرانه و امید به زندگی انسان ها در محدوده ای بسیار محدود باقی ماند.

نقطۀ عطف روایت کتاب، توضیح چرایی خروج بشر از این وضعیت تاریخی است. گالور، با ارائۀ «نظریۀ رشد یکپارچه»، استدلال می کند که شتاب تدریجی نوآوری های فناورانه، سرانجام جوامع را به نقطه ای رساند که سازگاری با فناوری های جدید بدون آموزش ممکن نبود. همین نیاز، سرمایه گذاری در آموزش و شکل گیری سرمایۀ انسانی را ضروری کرد و هم زمان، الگوهای جمعیتی را دگرگون ساخت. کاهش نرخ باروری و تمرکز خانواده ها بر کیفیت زندگی و آموزش فرزندان، به شکستن چرخۀ مالتوسی و آغاز رشد پایدار انجامید؛ رشدی که از قرن نوزدهم در برخی نقاط جهان آغاز شد.

بخش دوم کتاب «سفر انسان» به یکی از حساس ترین مباحث دنیای معاصر می پردازد: ریشه های نابرابری میان کشورها و جوامع. نویسنده توضیح می دهد که چرا این گذار تاریخی در همۀ مناطق جهان به طور هم زمان رخ نداد و چگونه همین تفاوت در زمان بندی، شکاف عمیق ثروت و توسعه را در دو قرن اخیر ایجاد کرد. در این بخش، نقش نهادهای سیاسی و اقتصادی، فرهنگ، جغرافیا، میراث انقلاب کشاورزی و حتی میزان تنوع انسانی در شکل گیری مسیرهای متفاوت توسعه بررسی می شود.

گالور تأکید می کند که هیچ عامل واحدی به تنهایی سرنوشت ملت ها را تعیین نکرده است. نهادهای فراگیر یا استثماری، هنجارهای فرهنگی مرتبط با آموزش و آینده نگری، شرایط جغرافیایی و الگوهای مهاجرت اولیه، همگی در کنار یکدیگر عمل کرده اند و اثرات آن ها تا امروز ادامه یافته است. با این حال، پیام نهایی کتاب رویکردی جبرگرایانه ندارد؛ بلکه بر این نکته پای می فشارد که سیاست های آموزشی، برابری جنسیتی و تقویت سرمایۀ انسانی می توانند مسیر آینده را تغییر دهند، حتی اگر گذشته نقش تعیین کننده ای داشته باشد.

انتشار «سفر انسان» به فارسی، فرصتی مهم برای مخاطبان ایرانی فراهم می کند تا با یکی از تأثیرگذارترین آثار معاصر در حوزۀ اقتصاد توسعه و تاریخ بلندمدت بشر آشنا شوند. این کتاب نه تنها برای پژوهشگران و دانشجویان علوم اقتصادی و اجتماعی، بلکه برای هر خواننده ای که به درک ریشه های فقر، رشد و نابرابری در جهان امروز علاقه مند است، اثری قابل تأمل به شمار می رود.

کتاب «سفر انسان» اکنون از سوی انتشارات سبزان در دسترس علاقه مندان قرار گرفته و به عنوان اثری تحلیلی و میان رشته ای، می تواند به گفت وگوهای جدی تری دربارۀ مسیر توسعه و آیندۀ جوامع انسانی دامن بزند.

1404/10/01
2