امیر هوشنگ ابتهاج متخلص به سایه (هـ . ا. سایه) در سال 1306  ﻫ . ش در شهر سرسبز رشت متولد شد. پدرش آقاخان ابتهاج سمیعی، از مردان سرشناس رشت و مدتی رئیس بیمارستان پورسینای این شهر بود. سایه نیمی از تحصیلاتش را در رشت به پایان رسانید و سپس به اتفاق خانواده به تهران آمد و نیمی دیگر از تحصیلات را در تهران ادامه داد. در جوانی دلباخته‌ی دختری ارمنی به نام گالیا شد که در رشت ساکن بود و این عشق دوران جوانی دست مایه‌ی اشعار عاشقانه‌ای شد که در آن ایام سرود.

در سال 1325 نخستین اثر او به نام نخستین نغمه‌ها به چاپ رسید که در این مجموعه سایه بیشتر تحت تأثیر شعر حافظ قرار گرفته و از شیوه او پیروی کرده است. دومین اثرش به نام سراب در سال 1330 یعنی پنج سال پس از انتشار اولین اثر، انتشار یافت. سراب نخستین مجموعه‌ی او به اسلوب جدید است اما قالب، همان چهارپاره است با مضمونی از نوع تغزل و بیان احساسات و عواطف فردی، عواطفی واقعی و طبیعی. در این اثر سایه در کارش ماهرتر شده و بیشتر توانسته است ذوق و سلیقه شخصی را نشان دهد. قطعات این مجموعه هم از جهت قالب شعری و هم از نظر اصالت احساس و ادراک بسیار قابل توجه است.

از این پس سایه به یاد مردم میهن خود می‌افتد و از آن‌ها الهام می‌گیرد و متوجه می‌شود که باید هنرش را در خدمت مردم کشور خود بگمارد. مجموعه شبگیر پاسخ‌گوی این اندیشه تازه اوست.

آثار سایه از بدو شروع به شاعری مورد توجه اهل ادب قرار گرفت. در شعر سایه جنبه‌های کاملاً متفاوت به چشم می‌خورد. نیمی غزلیات بسیار شیوا و دل‌انگیز و نیمی دیگر مجموعه اشعاری است که به اصطلاح امروز در قالب نوین موزون ولی بدون قافیه (شعر نو) سروده است.

سومین اثر سایه که در سال 1332 انتشار یافت، مجموعه سیاه مشق است. مجموعه سیاه مشق با آن‌که پس از سراب منتشر شد، اشعار سال‌های 1325 تا 1329 شاعر را در بر می‌گیرد. پس از چند ماه نیز اثر دیگری به نام شبگیر از او به چاپ رسید و در سال 1334 مجموعه شعر دیگرش به نام زمین منتشر شد.

هوشنگ ابتهاج سال‌ها در شرکت سیمان تهران که متعلق به خانواده ابتهاج بود، کار می‌کرد و بین سال‌های 1350 تا 1356 سرپرست برنامه‌های گل‌های تازه و گلچین هفته در رادیو تهران شد.

غلامحسین یوسفی درباره شعر سایه می‌گوید: «در غزل فارسی معاصر، شعرهای سایه در شمار آثار خوب و خواندنی است. مضامین گیرا و دلکش، تشبیهات و استعارات و صور خیال بدیع، زبان روان و موزون و خوش‌ترکیب و هماهنگ با غزل، از ویژگی‌های شعر اوست و نیز رنگ اجتماعی ظریف آن یادآور شیوه‌ی دلپذیر حافظ است.» 

کلیه آثار چاپ شده از هوشنگ ابتهاج به شرح ذیل می‌باشد:

نخستین نغمه‌ها (1325 ، نشر رشت)، سراب (1330 ، انتشارات صفی‌علیشاه)، سیاه مشق (1332 ، نشرامیرکبیر)، شبگیر (1332 ، نشر زوار)، چند برگ از یلدا (1334 ، تهران)، زمین (1334، ؟)، یادگار خون سرو (1360 ، نشر توس).

سایه را باید از بهترین غزل‌سرایان معاصر ایران شمرد. هر چند تمام اشعار او دلنشین و جذاب است ولی آنچه از سایه ماندنی است، غزل‌های عاشقانه و پراحساس وی است که مورد قبول خاص و عام می‌باشد.

سایه سالیان دراز در حزب توده فعالیت می‌کرد و هم‌اکنون در آلمان زندگی می‌کند.

اندوه رنگ (از مجموعه سراب)

می‌روی اما گریز چشم وحشی رنگ تو

راز این اندوه بی آرام نتواند نهفت

می‌روی آرام و می‌پیچد به گوش خسته‌ام

آنچه با من لرزش لب‌های بی‌تاب تو گفت

چیست ای دلدار، این اندوه بی آرام چیست

کز نگاهت می‌تراود نازدار و شرمگین؟

آه می‌لرزد دلم از ناله‌ای اندوه‌بار

کیست این بیمار در چشمت که می‌گرید حزین؟

چون خزان آرا گل مهتاب رویا رنگ و مست

می‌شکوفد در نگاهت راز عشقی ناشکیب

وز میان سایه‌های وحشی اندوه رنگ

خنده می‌ریزد به چشمت آرزویی دل فریب

چون صفای آسمان در صبح نمناک بهار

می‌تراود از نگاهت گریه‌ی پنهان دوش

آری ای چشم گریز آهنگ سامان سوخته

بر چه گریان گشته بودی دوش؟ از من وامپوش

بر چه گریان گشته بودی؟ آه ای چشم‌سیاه

از تپیدن باز می‌ماند دل خوش‌باورم

در گمان این که شاید، شاید آن اشک نهان

بود در خلوت سرای سینه‌ات یادآورم

برگرفته از کتاب زندگی‌نامه و آثار شعرای معاصر ایران (سبزان)

1397/04/14
2041