روی تو کس ندید و هزارت رقیب هست                          در غنچه‌ای هنوز و صدت عندلیب هست

رقیب:[رَ](ع ص،اِ)نگهبان.(از منتهی الارب)(ناظم الاطباء)نگاهبان.(دهار).حافظ. حارس.(از اقرب الموارد). نگاهبان برهر چیزی . نگاهبان. ج ،رُقَباء. (مهذب الاسماء).حافظ و نگهبان باشد. (لغت محلّی شوشتر نسخه^ءخطّی کتابخانه^ءمؤلف). حارس.(یادداشت مؤلف). پاسبان.(منتهی الارب)(ناظم الاطباء)(آنندراج) (غیاث اللغات)(دهار). مراقب:هو رقیب نفسه؛ یعنی انتقاد می‌کند از اعمال خود و راهی برای انتقاد مردم باقی نمی‌گذارد. (اقرب الموارد).

چون دو کس بر یک نفر و یا یک چیز عاشق و مایل باشند هر یک مر دیگری را رقیب خواهد بود.ج،رقیبان.(ناظم الاطباء). دو کس که بر یک معشوق عاشق باشند هر یکی مر دیگری را رقیب باشد چرا که هر یکی از دیگری نگهبانی و حفاظت معشوق می‌کند.(آنندراج)...

نکته: گاهی خود نگهبان (رقیب) عاشق و دلباخته، زیبا روی تحت مراقبت خود گشته و در عشق  شریک عاشق دیگر می‌شدو در این صورت کار مشکل تر گشته و فقط به مواظبت و مراقبت از زیبا روی و  سختگیری بر عاشق اولیه و نوعی انجام وظیفه منتهی نمی‌شد و عامل احساساتی شخصی رقیب و  و غیرت برخاسته از عشق موجب  می‌شد تا مراقبت  سختگیرانه‌تر  گشته و کار بر  عاشق اوّلیه دشوارتر گردد. بدیهی است در چنین شرایطی شکایت عاشق اوّلیه دلسوز تر می‌شد.

اگراحیاناً  محبوب بی وفا، روی موافقی هم به رقیب نشان داده و او را وارد «حریم وصال» می‌نمود؛ بر ناله، شکوه و شکایت عاشق محروم از وصال می‌افزود. چنانکه خود حافظ در غزل  آورده است ١٥٩:روا مدار خدایا که در حریم وصال رقیب محرم و حرمان نصیب من باشد

معنی بیت: بار خداوندا، جایز و شایسته مدان که در  محدودۀ مقدّس وصال، مدّعی محرم و مورد لطف  قرار گرفته و  محرومیّت از وصال  قسمت من باشد.

نکته:از این روست که به مرور زمان؛ رقیب به معنی پاسدار و نگهبان، مورد استفاده خود را از دست داده و رقیب به معنی «رقیب عشقی». یا«شریک عشقی» که ناشی از دلدادگی رقیب به زیبا روی مورد مراقبت خود  بوده جانشین آن گشته و تاکنون مورد توجّه و استفادۀ شعرا  باقی مانده است.

معنیبیت اصلی:خواجه معشوق را به غنچه تشبیه کرده که منظور جوان نورسیده می باشد. حافظ خطاب به معشوق می گوید تو هزاران نگهبان داری و هنوز کسی رویت ندیده است؛ و در حالی که هنوز در غنچه ای هزاران بلبل به  عشقت نغمه سرائی می کنند.

(برگرفته از کتاب دانشنامه حافظ شناسی ـ جلد 2 تألیف پروفسور حیدر آخوندزاده (آرمان آزاد) صص 1074-1075) ـ انتشارات سبزان)

برای خرید کتاب به سایت فروشگاه آی آی کتاب مراجعه بفرمایید.

1398/08/18
2497